156

Indeks

po polsku

Kategoria:
Polski

Zakres:
XX lecie

Tytu�:
luktury optymistyczne g�osz�ce pochwa�� ycia

Dodano:
1999.12.05

„Nie bez powab�w jest ten straszny �wiat,
nie bez porank�w
dla kt�rych warto si� zbudzi�”
(W. Szymborska)
Lektury optymistyczne g�osz�ce pochwa�� ycia i potrzeb� zgody cz�owieka ze �wiatem w Twoich do�wiadczeniach czytelniczych.

T

emat sensu �ycia, tajemnicy celu ludzkiego istnienia, ci�g�e poszukiwania, rozterki, stawianie pyta�, na kt�re nie spos�b odpowiedzie� to domena filozof�w, kt�rzy stworzyli wiele teorii maj�cych u�atwi� �ycie i w spos�b klarowny przedstawi� „recept�” na szcz�liwy byt. R�wnie szeroki repertuar spojrze� i odbioru tego skomplikowanego �wiata podaje nam literatura. Wybitni poeci, pisarze, jednostki o ponadprzeci�tnych umys�ach, ale i wyobra�ni na przer�ne sposoby wyra�aj� si� o rzeczywisto�ci. Utwory pisane w r�nych krajach, dla kt�rych inspiracj� by�y odmienne sytuacje �yciowe i temperamenty autor�w, mog� przyprawi� o b�l g�owy. Niestety autorzy zg��biaj�cy sens �ycia w wi�kszo�ci nie odnajduj� celu istnienia. Ludzka egzystencja staje si� bezsensowna, ziemskie starania wydaj� si� by� syzyfow� prac�.
Jednak znale�li si� r�wnie� optymi�ci, kt�rzy ludzki byt stawiali w innym �wietle, daj�c p�omyk nadziei, �wiate�ko w tunelu, ale tak�e przyczyn� kolejnych kontrowersji i rozwa�a�. I tak bez ko�ca... Poprzez wszystkie epoki kontrastuj�ce ze sob� ,uzupe�niaj�ce si� wzajemnie i tworz�ce coraz to nowe teorie. Od Platona, Epikura poprzez �wi�tego Franciszka z Asy�u, a� po Boles�awa Le�miana i poet�w wsp�czesnych.
Odpowied� na pytanie i prawdziwa weryfikacja pogl�d�w filozoficznych zapewne nigdy nie zostanie osi�gni�ta, a zna j� tylko Najwy�szy, ten, kt�ry �wiat stworzy�. P�ki co jednak musimy by� cierpliwi i nie ustawa� w poszukiwaniach. Oczywi�cie utwory pisane w tonie napawaj�cym optymizmem s� odbierane z wi�kszym entuzjazmem i mog� tchn�� nadziej� i wiar� w serca stargane ci�g�ymi, nieko�cz�cymi si� rozmy�laniami. Takich pozytywnych akcent�w stara�o si� doszuka� wielu i rzeczywi�cie w literaturze �wiatowej odnale�� mo�emy ogrom przyk�ad�w przeciwstawiaj�cych ponurej beznadziei �wie�y powiew optymizmu. Nawet je�li w literaturze przeci�ga�a si� z�a passa, zawsze znajdowa� si� kto�, kto w swoim indywidualnym spojrzeniu na �wiat odnajdowa� i tworzy� pogl�dy przeciwstawne. Nawet w takiej epoce jak M�oda Polska jednoznaczny ton wypowiedzi zosta� zak��cony i w spos�b radykalny przerwany przez wybitne i m�dre jednostki. Doktryny filozoficzne tworzone przez ludzi kolejnych epok mia�y s�u�y� cz�owiekowi jako drogowskazy w poszukiwaniu szcz�cia i odkrywaniu pi�kna �wiata. Dlatego w swojej pracy chcieliby�my skoncentrowa� si� w�a�nie na systemach filozoficznych i zawartej w nich m�dro�ci, a nast�pnie poprze� je przyk�adami z literatury.
Pierwsza epoka – staro�ytno�� – da�a pocz�tek rozmy�laniom. Antyczni my�liciele stworzyli podwaliny wspania�ych system�w filozoficznych. Na tych solidnych podstawach opierali si� tw�rcy nast�pnych epok a� po wsp�czesno��. Podobno kto� kiedy� stwierdzi�, �e pierwsza my�l jest najtrafniejsza. C�, to w�a�nie staro�ytni s� prekursorami filozofii i mo�e warto si� nad tym zastanowi�.
Na plan pierwszy wysuwaj� si� dwie g��wne, przeciwstawiaj�ce si� sobie doktryny – stoicyzm i epikureizm. Drugi z wymienionych pr�d�w, kt�rego nazwa pochodzi od tw�rcy – Epikura – by� szko�� filozoficzn� nakazuj�c� cieszy� si� �yciem i korzysta� z rado�ci czynienia dobra.
S�ynny epikurejczyk Horacy powiedzia�:„Carpe diem” i ta my�l przy�wieca wielu ludziom do dzi� jako przewodnia.
Horacy potrafi� we wszystkim dostrzec pi�kno, namawia� do korzystania z wszelkich d�br, jakimi obdarowuje nas �ycie. Niekt�re z tych my�li wyrazi� w swoich utworach lirycznych i podkre�li� s�owami „chwytaj dzie�”.
Kolejnym my�licielem staro�ytno�ci jest Lucjusz Anneusz Seneka (I wiek p.n.e.). W swym utworze „O �yciu szcz�liwym” namawia do szukania ukrytych warto�ci, twierdzi, �e szcz�cie jest blisko. Aby je osi�gn�� nieodzowne jest �ycie w zgodzie z natur�. Nale�y odrzuca� wszelkie pokusy i l�ki, zrozumie�, �e bardzo wa�na jest cnota, kt�ra daje szcz�cie. Twierdzi�, �e duchowo�� przewy�sza materializm.
Kolejny utw�r „O co poeta prosi Apollina” prezentuje postaw� �yciow� Horacego i wypracowanej przez niego filozofii. Jest to swego rodzaju synteza pogl�d�w stoik�w i epikurejczyk�w poprzez zasad� „z�otego �rodka”: rozumu i umiarkowania w korzystaniu z d�br materialnych. To pozwoli na osi�gni�cie szcz�cia i umiej�tnego korzystania z pi�kna, jakie kryje w sobie �wiat.
Niemal najdoskonalsze naszym zdaniem przyk�ady cieszenia si� �yciem wbrew wszelkim przeciwno�ci� daje „Biblia”.
Dobry przyk�ad stanowi „Ksi�ga Hioba”. Tytu�owy bohater, bogaty i szcz�liwy m�czyzna, prowadzi spokojne �ycie, jednak sielanka ta nie trwa wiecznie. B�g, chc�c sprawdzi� jego wiar�, dopu�ci� do utraty maj�tku, �mierci dzieci i zes�a� na niego powa�n� chorob� – tr�d. Hiob nie umia� r�wnie� znale�� wsp�lnego j�zyka ze swymi przyjaci�mi. Mimo tego w spojrzeniu na �wiat nie traci� optymizmu i jeszcze bardziej ufa� Bogu, co w du�ym stopniu opiera�o si� na jego wielkiej wierze. Dzi�ki temu na nowo odnalaz� w �yciu szcz�cie.
Piewc� wina i mi�o�ci by� Anakreont. Zalicza� si� do tej grupy staro�ytnych, kt�rzy szcz�cie upatrywali w korzystaniu z urok�w �ycia. Swoje pogl�dy przedstawi� w utworach „S�odki b�j” czy „Piosenka”.
Wergiliusz jest autorem utworu pt. „Opiewa�em pastwiska, wie� i wodz�w”. Sam tytu� wskazuje, �e jest to utw�r pochwalny.
�redniowiecze to okres uznawany za epok� cieni i zacofania. Po bli�szym zapoznaniu si� z tym niedocenionym czasem, mo�emy si� przekona�, �e wcale tak nie jest. Kolektyw europejski i zgoda, w jakiej ludzie �yli na Starym Kontynencie ze sob� i innymi pa�stwami, zapewnione by�y przez uniwersalizm. Polega� on na tym, �e wszystkie kraje Europy by�y podporz�dkowane w�adzy ko�cielnej i jej zwierzchnikowi - papie�owi oraz w�adzy �wieckiej ze zwierzchnikiem - cesarzem. Poza tym j�zykiem urz�dowym by�a �acina.
Jednym z podstawowych kierunk�w omawianej epoki by� tomizm. By�a to tzw. filozofia harmonijna, stworzona przez �wi�tego Tomasza z Akwinu. Pr�d ten zak�ada� tzw. „rozumny �ad �wiata”, �wiat jako „drabina byt�w”, na kt�rej ka�de istnienie ma swoje w�asne, celowe i naturalne miejsce. Uchwycenie spo�eczno�ci w tych kategoriach zapewnia�o wsp�ln� zgod� �ycia jak i zgod� cz�owieka ze �wiatem. Pewne analogie mo�emy tu odnale�� z za�o�eniami pozytywizmu, ale tym zajmiemy si� p�niej.
Nieco wi�cej polotu i rado�ci niesie ze sob� franciszkanizm. Tak by� musi, bo to filozofia radosna, stworzona przez �wi�tego Franciszka z Asy�u, kt�ry g�osi� mi�o�� i uwielbienie �wiata oraz jego pi�kna. „Kwiatki �wi�tego Franciszka z Asy�u” to zbi�r legend dotycz�cych jego �ycia. W hymnie pochodz�cym z tego dzie�a �wi�ty Franciszek zach�ystuj�c si� pi�knem �wiata chwali Boga za jego dzie�o stworzenia. Nakazuje szacunek dla ka�dego kamienia, drzewa, �d�b�a trawy. Utw�r przesycony jest pozytywnymi epitetami, nawet niebezpieczne �ywio�y pokazuje od jak najlepszej strony. Tak wi�c og�lnie jego filozofi� okre�li� mo�na jako prost� umiej�tno�� cieszenia si� �yciem. Franciszkanizm to jednocze�nie wszechogarniaj�ca mi�o�� do �wiata i wszelkiego stworzenia. Jako spos�b na osi�gni�cie szcz�cia podaje nam pokor� i prostot�. Obce mu s� wszelkie wyrafinowane metody. Czeg� wi�cej trzeba?
Odrodzenie to kolejna epoka, kt�rej istot� by�o d��enie do stworzenia kultury antropocentrycznej, czyli stawiaj�cej cz�owieka w centrum nauki i zainteresowania. W literaturze nast�pi� nawr�t do kultury antycznej. Wykorzystano przede wszystkim niekt�re pogl�dy my�licieli staro�ytnych, takie jak stoicyzm, epikureizm, czy hedonizm. Znaczenie dw�ch pierwszych jest nam dobrze znane. Hedonizm natomiast (zgodnie z definicj� s�ownikow�) to doktryna etyczna uznaj�ca rozkosz za cel i najwy�sze dobro cz�owieka, za g��wny motyw dzia�ania, a unikni�cie b�lu i przykro�ci za warunek szcz�cia. Znacz�c� rol�, w inspirowaniu renesansu w Europie, odegrali my�liciele tacy jak: Erazm z Rotterdamu, Nicollo Machiavelii i Tomasz Morus. To w�a�nie do ich filozofii odwo�ywali si� poeci i z ich pogl�d�w korzystali. Chcieliby�my jednak skupi� si� na filozofii dw�ch z nich, a mianowicie Erazma z Rotterdamu i Tomasza Morusa, albowiem oni g��wnie g�osili pogl�dy optymistyczne. Dostrzegali z�o panuj�ce na �wiecie, widzieli fa�sz, ob�ud� i zak�amanie warstw wy�szych; pr�bowali z tym jednak walczy�. Erazm z Rotterdamu propagowa� ide� irenizmu, czyli pochwala� pok�j, a przeciwstawia� si� wojnom. Tomasz Morus marzy� o wyspie Utopii, gdzie panowa� mia�o �ycie zgodne z natur�, nie by� potrzebny pieni�dz, istnia�a r�wno�� mi�dzy lud�mi. Pisz�c o filozofii tego okresu nie mo�emy zapomina� o najbardziej rozpowszechnionych, wynikaj�cych z antropocentryzmu i humanizmu, has�ach odrodzenia. Mowa tu oczywi�cie o s�ynnym „Carpe diem” Horacego i „Cz�owiekiem jestem i nic co ludzkie, nie jest mi obce” Terencjusza. Ich znaczenie by�o bardzo wymowne. Nale�y �y� z dnia na dzie�, cieszy� si� �yciem i walczy� z przeciwno�ciami losu.
Literatura odrodzenia w pewnym stopniu korzysta�a z kultury antyku, wyrasta�a na jej bazie i przejmowa�a z niej wiele element�w, tj. kult rycerstwa, realistyczna obserwacja codzienno�ci na�wietlonej nieraz satyrycznie i wiele innych. Nic wi�c dziwnego, �e renesans cechowa� si� tak ogromn� r�norodno�ci� i bogactwem. Pojawi�y si� z jednej strony utwory pesymistyczne, krytyczne, a z drugiej optymistyczne, g�osz�ce pochwa�� ycia i zgod� cz�owieka z otaczaj�cym �wiatem. Do czo�owych tw�rc�w tego okresu zaliczymy: Miko�aja Reja, Jana Kochanowskiego, Miko�aja S�pa Sarzy�skiego, Piotra Skarg�.
Miko�aj Rej uznawany jest za ojca polskiej literatury. By� jednym z pierwszych tw�rc�w, kt�rzy pisali w j�zyku polskim. Przeciwstawia� si� w ten spos�b wszechobecnej �acinie. Jego tw�rczo�� w ogromnej wi�kszo�ci stanowi�a polemik� z katolicyzmem, cz�sto si�ga� wi�c po ostre �rodki wyrazu, obra�liwe epitety itp. W utworach Reja odnajdziemy szereg trafnych spostrze�e� �wiatopogl�dowych i obyczajowych, co �wiadczy o geniuszu tego pisarza. Do najs�ynniejszych utwor�w nale�� „Kr�tka rozprawa mi�dzy trzema osobami: Panem, W�jtem i Plebanem” oraz „�ywot cz�owieka poczciwego”. Pierwszy z nich skonstruowany jest na zasadzie dialogu, kt�ry wiod� mi�dzy sob� reprezentanci trzech stan�w spo�ecznych. W ich rozmowie wida� trosk� autora o sprawy kraju. Zdaje on sobie spraw� z tego, i� ka�da z tych klas pe�na jest wad i negatywnych cech, jednak staje w obronie ch�opstwa, bowiem to w�a�nie oni uciskani s� przez duchowie�stwo i szlacht�. W utworze autor obwinia te dwie warstwy spo�eczne i jednocze�nie pragnie, by ludzie reprezentuj�cy to �rodowisko, zmienili si� wewn�trznie i zastanowili nad w�asnym post�powaniem. Rej wie jednak, �e s� to tylko marzenia, kt�rych spe�nienie jest ma�o prawdopodobne. Kolejny utw�r, kt�ry w pewnym stopniu jest uzupe�nieniem poprzedniego, to „�ywot cz�owieka poczciwego”. Rej, jako przedstawiciel szlachty, podejmuje pr�b� przedstawienia idealnego wzorca osobowego tej warstwy spo�ecznej. Przedstawia cechy charakteru, dobre maniery, wystrzega przed wadami i ukazuje, jego zdaniem, jaki powinien by� w�a�ciwy stosunek szlachcica do otaczaj�cego go �wiata. Nieobca Rejowi jest wspomniana wcze�niej zasada z�otego �rodka, czyli egzystencja zgodna z natur�, umiej�tno�� cieszenia si� �yciem ale r�wnie� umiar, pow�ci�ganie ambicji i nami�tno�ci. Powy�sze dwa przyk�ady dowodz�, i� Rej �y� w „strasznym �wiecie”, pe�nym jednostek chciwych, zepsutych i dwulicowych. Pr�bowa� on jednak walczy�, wierzy�, i� uda mu si� wypleni� wszelkie negatywne cechy warstw wy�szych, dlatego rozpocz�� od krytyki. Uzna�, i� jest to jedyna droga, kt�ra mo�e przynie�� jakikolwiek rezultat. W pi�knie dzia�a� jednostki widzimy wi�c pi�kno �wiata.
Osobny rozdzia� nale�y po�wi�ci� dumie Polak�w, Janowi Kochanowskiemu. By� on poet�, o kt�rym bez przesady i z pe�n� powag� mo�na powiedzie�, �e wyznaczy� drogi rozwoju polskiej poezji na kilkaset lat. O wielko�ci jego dokona� �wiadcz� pie�ni, fraszki i treny. Jego tw�rczo�� z ca�� pewno�ci� mo�emy uzna� za ponadczasow�, a z pogl�dami g�oszonymi w jego utworach musi si� liczy� ka�dy.
Bliskie by�y Janowi z Czarnolasu rado�ci �ycia dworskiego, �arty i swoboda. Ta rado�� dominuje we fraszkach, kt�re tworzy� b�d�c dworzaninem mo�now�adc�w i �yj�c w ciszy – w Czarnolesiu. Mia�y one charakter �artobliwy. Poeta dostrzega� jednak ob�ud� i zak�amanie �ycia �wiatowego.
Stosunkowo szybko, bo oko�o 1571 roku, poeta decyduje si� na wycofanie z �ycia publicznego i osiada w swym maj�tku w Czarnolesiu. W swoim �yciu Kochanowski pragnie blisko�ci Boga i jego opieki w �yciu codziennym, dzi�kuje mu za pi�kny dom i spokojne �ycie, za natchnienie. O tych wszystkich warto�ciach m�wi fraszka „Na dom w Czarnolesie”. Jan Kochanowski w swojej tw�rczo�ci bardzo cz�sto odwo�ywa� si� do s��w Horacego „Carpe diem”. Cz�owiek, kt�ry kocha �ycie, zachwyca si� pi�knem przyrody. Cudownym elementem przyrody sta�a si� lipa czarnoleska (fraszka „Na lip�”), kt�ra dawa�a cie�, wytchnienie, sprawia�a, �e cz�owiek zmuszony by� do powa�niejszej refleksji. Jan z Czarnolasu interesowa� si� tw�rczo�ci� antycznych autor�w m.in. Epikura, Zenona z Kition, dlatego te� w jego utworach odnajdujemy elementy filozofii propagowanej przez tych my�licieli. We fraszce „Na swoje ksi�gi” odnajdujemy elementy filozofii epikurejskiej. Do g��bszych refleksji zmuszaj� nas pie�ni. Jan z Czarnolasu wiele z nich napisa� przebywaj�c, w ciszy, w swym rodzinnym miejscu. Poeta przedstawia w tych utworach samego siebie, w ca�ej okaza�o�ci. Zwr�ci� uwag� na �r�d�a rado�ci �ycia. Kochanowskiemu zbrzyd�o szybko bogate �ycie dworskie, ob�uda, fa�szywa pobo�no�� i zak�amanie szlachcic�w. Najlepiej czuje si� na wsi, gdzie odnalaz� spok�j i harmoni� �ycia. Sta� si� wra�liwy na pi�kno otaczaj�cej go przyrody. W „Pie�ni �wi�toja�skiej o Sob�tce” Kochanowski pr�buje przedstawi� uroki �ycia na wsi. Jest to �ycie pracowite, poddane rytmowi p�r roku, �ycie zgodne z natur�. Poeta bardzo wysoko ceni prac� na roli. Tu, w kr�gu rodzinnym, m�odzie� wychowuje si� w poszanowaniu tradycji. Jan z Czarnolasu twierdzi�, �e nie nale�y za�amywa� si� z powodu jakiego� niepowodzenia, jak r�wnie� zbyt przesadnie wyra�a� swoich emocji. Autor por�wnuje zmienno�� losu ludzkiego do zmian w przyrodzie. Zawsze przecie� po zimie nast�puje wiosna, czyli po chwilach smutku nadejdzie uspokojenie. Jan Kochanowski ceni� sobie w �yciu ka�dego cz�owieka, jedn� z wa�niejszych warto�ci – cnot�. Marzy�, aby ludzie doceniali jego tw�rczo�� i wybierali z niej wskaz�wki najbardziej warto�ciowe. Utwory tego wielkiego, polskiego poety sta�y si� dla wielu czytelnik�w drogowskazem pokazuj�cym jak �y� i post�powa� zgodnie z wszystkimi zasadami moralnymi i etycznymi. W „Pie�ni o cnocie” poeta napisa�, �e cecha ta jest nagrod� sam� w sobie, a ostatecznym wynagrodzeniem za pokorne �ycie jest zbawienie w niebie. Jak nietrudno zauwa�y� Jan Kochanowski potrafi� doceni� najwspanialszy dar tw�rcy – �ycie. Pi�kno �wiata upatruje w posiadaniu zdrowia, spokoju, kochaj�cej rodziny, podkre�la warto�� cnoty. To jeden z najdobitniejszych przyk�ad�w jakie odnale�� mo�emy w historii literatury. My mo�emy by� dumni, �e za spraw� Polaka �atwiej dostrzegamy pi�kno rzeczywisto�ci.
Na koniec kolejny, typowo polski akcent. Stanowi go tw�rczo�� nast�pnego autora, kt�rym chcieliby�my si� zaj��, Andrzeja Frycza Modrzewskiego. By� on pisarzem politycznym, a tak�e publicyst�. Sta� si� symbolem polskiego humanizmu i demokracji. Jego g��bokie zaanga�owanie w sprawy zwi�zane z r�wno�ci� wszystkich obywateli wobec prawa i wolno�ci� wyznania sprawi�o, i� zyska� sobie miano „ojca demokracji polskiej”. A.F.Modrzewski wykorzystywa� teori� Erazma z Notterdamu, by� tak�e zwolennikiem irenizmu. Najbardziej znanym dzie�em tego autora jest utw�r „O poprawie Rzeczypospolitej”, w kt�rym przedstawia i na�wietla wszystkie wady systemu politycznego pa�stwa polskiego. Autor w swoim utworze przede wszystkim krytykuje niedoskona�e polskie prawo, domaga si� jego poprawienia. Ca�y utw�r podzielony jest na ksi�gi „O obyczajach”, „O prawach”, „O wojnie”, „O ko�ciele” i „O szkole”. Celem tego podzia�u by�o przede wszystkim zyskanie mo�liwo�ci bardziej szczeg�owego opisu poszczeg�lnych system�w prawnych i rz�dz�cych, kt�re zakwalifikowane zosta�y do poszczeg�lnych ksi�g. Autor domaga si� r�wno�ci wszystkich obywateli wobec prawa, reformy systemu szkolnictwa, rozwa�a cnoty i cechy charakteru, jakimi powinien odznacza� si� porz�dny obywatel kraju. Modrzewski opisuje wi�c w�asny, idealny ustr�j polityczny, kt�ry ma wiele wsp�lnego z utopi�. Dlatego te� miejscami dzia�o mo�e uchodzi� za nierealne, jest jednak wspania�ym dokumentem niezale�nej i wolnej my�li cz�owieka. Podobnie wi�c, jak w utworach Miko�aja Reja, tak�e w tym Modrzewskiego zosta� ukazany �wiat, kt�ry rz�dzi si� jedynie prawami d�ungli, w kt�rym nie ma �adnych przepis�w, a cz�owiek jest jedynie nosicielem wszelkich negatywnych i nieludzkich cech. Modrzewski pr�bowa� to zmieni� i tak�e wybra� drog� krytyki, tym razem nie ludzi, ale system�w prawnych i politycznych pa�stwa polskiego. Wierzy� on w swych rodak�w i liczy� na to, �e jego utw�r zostanie zrozumiany i przyczyni si� do zmiany sytuacji.
Podobn� postaw� prezentowa� inny publicysta, Piotr Skarga. Cz�owiek ten by� niezwykle utalentowany i pracowity, pozostawi� po sobie wiele pism, m.in. s�ynne „Kazania sejmowe”. Jako motyw przewodni Skarga obiera choroby „tocz�ce” Rzeczpospolit�. Okre�li� osiem g��wnych chor�b, omawia poszczeg�lne z nich, ich zgubny wp�yw jaki maj� na Polsk�, oraz udziela rad, jak z nimi walczy�. Nale�y r�wnie� przypomnie�, i� Piotr Skarga by� kaznodziej�, katolikiem, dlatego te� jego przemy�lenia w du�ym stopniu nawi�zuj� do motyw�w pochodz�cych z Biblii. Wspomnianymi chorobami, wed�ug Skargi, s�: brak mi�o�ci do ojczyzny, odst�pstwo od wiary katolickiej, os�abienie w�adzy kr�la, niepraworz�dno��, upadek moralno�ci i obyczajowo�ci w Rzeczypospolitej oraz niezgoda wewn�trzna. Piotr Skarga by� wizjonerem, dostrzega� to, czego nie widzieli inni ludzie. Pr�bowa� wi�c uchroni� Polak�w od nadchodz�cej zguby. Nieszcz�cia, jakie spad�y na Polsk� w p�niejszym czasie, zosta�y przepowiedziane i okre�lone w „Kazaniach sejmowych” ju� pod koniec XVI wieku.
Barok to epoka, w kt�rej r�wnie� mo�emy si� dopatrzy� optymistycznych akcent�w i wskaz�wek, aczkolwiek nie w takim nat�eniu jak mia�o to miejsce w innych epokach. W utworze „Marno��”, wbrew tytu�owi, autor nie obra� radykalnie pesymistycznego podej�cia do �ycia. Wprawdzie krytykuje ludzi za brak pami�ci o wy�szych warto�ciach i pisze „�wiat
ho�duje marno�ci”, jednak przedstawia przy tym „recept� na �ycie”, wskazuje w�a�ciwy kierunek. Zaleca wiar� w Boga i �ycie w harmonii ze stw�rc�, przez co �mier� b�dzie fraszk�.
Poet�, kt�ry potrafi i kocha korzystanie z urok�w �ycia jest Andrzej Morsztyn. Tworzy typowo dworsk�, czasem „rozrywkow�” poezj� – s�awi mi�o��, zmys�y, analizuje odczucia zakochanych.
Epoka o�wiecenia r�wnie� nie jest pozbawiona przyk�ad�w na umiej�tno�� dostrzegania pi�kna �wiata przez jednostk�. Tytu�owa bohaterka utworu „�ona modna” potrafi korzysta� z urok�w �ycia. Pragnie �y� niczym uczestniczki sentymentalnych romans�w. Ca�� sw� uwag� i maj�tek m�a po�wi�ca na �ycie towarzyskie. W tym celu urz�dza bale, flirtuje, pragnie, aby us�ugiwa�a jej s�u�ba. Z pewno�ci� pi�kno �wiata nie le�y w tych rzeczach, jednak bohaterka utworu w�a�nie w tym upatruje sens �ycia. Innym przyk�adem mo�e by� powie�� "Miko�aja Do�wiadczy�skiego przypadki". W utworze tym tytu�owy Do�wiadczy�ski podziela pogl�dy ojca, m�wi�ce, �e wystarczy szlacheckie pochodzenie, aby �y� dostatnie i ciekawie. Korzystaj�c z urok�w �ycia bierze udzia� w licznych podr�ach zagranicznych, na�laduje wzory obcokrajowc�w - ich spos�b ubierania i sp�dzania czasu. Rozrzutny tryb �ycia zmusi� go do ucieczki przed wierzycielami. Do�wiadczy�ski l�duje na fantastycznej wyspie Nipu, na kt�rej panuje sprawiedliwo��, wzajemne zrozumienie, mi�o�� i szacunek. Wszyscy wyra�aj� swoje zadowolenie i rado��. Jeden z bohater�w utworu „Powr�t pos�a” Juliana Ursyna Niemcewicza, Szarmancki, to wyrachowany, nie cofaj�cy si� przed niczym uwodziciel, oszust i �owca posagu. Jest to typowy fircyk nawyk�y do dworskiego, beztroskiego �ycia. Ceni sobie nade wszystko polowanie, gr� w karty i flirtowanie z damami. Wychowany by� w dobrej, bogatej rodzinie. Ojciec – jak sam m�wi – sk�ania� go nawet do udzia�u w sejmikach, ale Szarmanckiemu to nie bardzo odpowiada�a, lubi� za to uczty i zabawy. Jak sam twierdzi:
„Wola�em przegra� dobra ni� pilnowa� sprawy”.
Ubiera si�, jak typowy „modny kawaler” – „Ufryzowany, z wielkim halsztukiem i w fraku eleganckim”. Rozczytuje si� w romansach obcych autor�w, przyjmuje po cz�ci obyczaje i j�zyk francuski. Wszystko to �wiadczy o jego sk�onno�ci do obcej mody, na�ladowania cudzoziemszczyzny. Korzysta ze wszelakich przyjemno�ci, jakie stawia przed nim �ycie. Chwali �ycie we wszystkich jego aspektach.
Epoka romantyzmu w mniejszym stopniu uwydatnia jasne strony rzeczywisto�ci. Wyj�tkiem potwierdzaj�cym regu�� jest utw�r powszechnie uznawany za manifest nowego pokolenia Polak�w, kt�rzy podaj� idea�y maj�ce zast�pi� nieaktualne ju�, stare pogl�dy. „Oda do m�odo�ci”, bo o niej mowa, jest utworem, kt�ry Adam Mickiewicz kieruje do nadziei polsko�ci, a wi�c m�odego pokolenia Polak�w. Zb�dny jest komentarz do s��w:
„Razem, m�odzi przyjaciele!
W szcz�ciu wszystkiego s� wszystkich cele...”
Nast�pn� epok�, kt�ra nie by�a pozbawiona rozwa�a� nad ludzkim istnieniem, jest pozytywizm. Za ch�� do �ycia, do nieustannej pracy nad sob�, d��eniem do doskona�o�ci i maksymalnego dobra uzna� mo�emy dominuj�ce wtedy pr�dy i doktryny: pracy u podstaw, pracy organicznej itd. Plany by�y ambitne, ka�dy zobligowany by� do aktywno�ci i odpowiedzialno�ci za drugiego cz�owieka, jak r�wnie� dba�o�ci o dobro og�u.
Oczywi�cie jednym ze �rodk�w, kt�ry kreowa� to nowe spojrzenie na �ycie by�a literatura. Autorzy w tym okresie byli raczej zgodni. Jednym ze sztandarowych dzie� pozytywizmu jest powie�� „Nad Niemnem”. Wa�n� funkcj� pe�ni w niej natura. Za pomoc� opis�w przyrody pisarka tworzy dok�adn� i malarsk� konstrukcj� �wiata, podkre�la jego pi�kno, wskazuje na silny zwi�zek cz�owieka z natur�.
Powie�� ta mia�a krzepi� serca Polak�w, kt�rzy dalej pozostawali w niewoli.
„Potop” Henryka Sienkiewicza to powie��, w kt�rej autor r�wnie� nie sk�ada broni. Pragnie zmobilizowa� do walki, pisze ku pokrzepieniu serc. Historia Kmicica zako�czona „happy-endem” to bardzo wa�ny w�tek stanowi�cy o atmosferze utworu . Autor pos�uguj�c si� tym przyk�adem pragnie pokaza�, �e nie ma sytuacji bez wyj�cia, a starania, szczeg�lnie dla dobra ojczyzny, pop�acaj�.
Adam Asnyk w utworze „Do M�odych” uzmys�awia, �e cho� obalone zosta�y mity dawnych epok, to jednak ludzie odnajdywa� b�d� nowe obiekty swych nadziei i wierze�. Nawo�uje do ci�g�ego poszukiwania, „tropienia” prawdy i odkrywania tajnik�w i tajemnic, jakie kryje �wiat. Nie pozostawia miejsca na bierno��.
Utw�r „Contra spem spero” Marii Konopnickiej to pr�ba nawo�ania Polak�w do wiary w mo�liwo�� odrodzenia si� Polski, mimo �e obecna sytuacja wydaje si� by� beznadziejna. Znamienny jest przyk�ad �lepca, kt�ry mimo swego kalectwa, ka�dego dnia �udzi si�, �e ujrzy jeszcze kiedy� blask s�o�ca, cho� jest to ma�o prawdopodobne.
Epoka M�odej Polski kojarzy nam si� przede wszystkim z nastrojami zw�tpienia, beznadziei, bezsensu �ycia. Wcze�niej w tym okresie powsta�y poj�cia dekadentyzmu i katastrofizmu, kt�re najlepiej oddawa�y �wiatopogl�d cz�owieka tego okresu. Poczucie zagubienia podsycane i potwierdzane by�o przez wielu wybitnych poet�w.
Nale�a� do nich bez w�tpienia Kazimierz Przerwa-Tetmajer. S�aw� przynios�y mu utwory pisane w ostatniej dekadzie minionego stulecia. Wszystkie utrzymane by�y w tonie wyobcowania od rzeczywisto�ci, popularyzowa� w nich takie poj�cia jak chocia�by modna w tym czasie nirwana. W tym w�a�nie upatrywa� poeta zaspokojenie „b�lu istnienia” – jak popularnie okre�la si� stan, w jakim znajdowa�o si� spo�ecze�stwo. Jan Kasprowicz, po pierwszym okresie swej tw�rczo�ci, w kt�rym zajmowa� si� przede wszystkim problemami spo�ecznymi, w kolejnym etapie podj�� uniwersalne zagadnienia religijno-filozoficzne. W wierszu „Dies irae” wyra�a sw�j sprzeciw wobec Boga, a wi�c panuj�cej rzeczywisto�ci. Oskar�a Stw�rc� o to, �e nie nada� ludzkiemu �yciu sensu, celu. Trud cz�owieka jest beznadziejny bowiem nie przynosi nagrody. Egzystencja ludzka to pasmo cierpie�, rozczarowa� i upadk�w. Odnosimy wra�enie jakby poeta wola� si� nigdy nie urodzi�. Jak wida� z powy�szych przyk�ad�w codzienno�� w okresie M�odej Polski by�� mniej szara ni� dla niekt�rych ludzi dzisiaj. Jednak z�a karta musia�a si� kiedy� odwr�ci�. Istotnie, liryka zacz�a zmienia� si� ku lepszemu, bo tak mno�na nazwa� pr�b� odej�cia od powszechnych nastroj�w dekadenckich, w pierwszych latach XX wieku.
Prekursorek m�odopolskiego optymizmu sta� si� Leopold Staff, autor utwor�w przepe�nionych nadzieja i wiar� w cz�owieka.
Ten ostatni powinien przyj�� postaw� kowala, kt�r� poeta doradza w wierszu o tym samym tytule. Cz�owiek w swym �yciu powinien d��y� do doskona�o�ci, stawia� czo�o wszystkim przeszkodom, jakie stawia przed nim los i konsekwentnie „wykuwa�” swoj� osobowo��. Ta praca przyniesie cz�owiekowi godny, szcz�liwy byt. Wiersz ten by� pierwsz� nut� heroizmu i aktywno�ci w �wiatopogl�dzie epoki.
Staff nale�a� do m�odego pokolenia poet�w. Zapewne dlatego nie zd��y� ulec og�lnej tendencji do samo destrukcji. Obowi�zek wyd�wigni�cia ludzko�ci z letargu pad� niejako na niego i �mia�o mo�emy stwierdzi�, �e sprosta� zadaniu. Wypracowa� przy tym w�asny styl zwany staffizmem. W jego utworach wyra�ny jest ton zaprzeczaj�cy zgubnej bierno�ci i upadkowi ducha.
Na sztuk� dla sztuki, bezcelowe rozwa�anie nad tajemnic� bytu przy jednoczesnym za�o�eniu, �e pozbawiony jest on sensu, Staff odpowiedzia� konstruktywnymi poj�ciami, o kt�re opiera�o si� istnienie od zarania dziej�w. Odkurzy� na sw�j spos�b poj�cie humanizmu, stoicyzmu i kontrastuj�cego z nim epikureizmu, przywo�a� postaw� franciszka�sk�, przede wszystkim zawar� koncepcj� wewn�trznego doskonalenia.
Wiele z tych element�w obecnych jest w kolejnym wierszu poety, nad kt�rym warto si� zastanowi�. Utw�r „Przed�piew” to pochwa�a wszystkich element�w buduj�cych ludzkie szcz�cie. Poeta kocha w nim nie tylko chwile sukcesu, rado�ci, ale r�wnie� upadki i cierpienia, gdy� to wszystko sk�ada si� na niepowtarzalno�� i pi�kno ka�dego istnienia. Autor jawi si� nam jako cz�owiek wra�liwy i silny, twardo st�paj�cy po ziemi, potrafi�cy cieszy� si� i korzysta� z urok�w �ycia, jak r�wnie� w odpowiednim momencie podejs� do niego z dystansem i zadum�.
Podobny charakter wezwania do aktywno�ci �yciowej ma wiersz rozpoczynaj�cy si� od s��w „Odrzu�my� raz...”. Poeta kategorycznie nawo�uje do odrzucenia pogardy �ycia, wypowiedzenia walki bezsile i beznadziei.
Staff utrzymywa� w swoich utworach ton zgody na �ycie w ca�ej jego dramatycznej z�o�ono�ci, ze wzgl�dn� r�wnowag� szcz�cia i cierpienia. Tematyka afirmacji �ycia objawi� si� u Staffa w bardzo zr�nicowanych w�tkach tematycznych. Przyk�adem odnalezienia szcz�cia we wspomnieniu dzieci�stwa jest wiersz uznawany za arcydzie�o liryki osobistej Staffa, zatytu�owany „Dzieci�stwo”. Poeta przywo�a� w nim atmosfer� dzieci�cego odkrywania �wiata, odnajdywania w nim magii i tajemnicy, szcz�cia z samego faktu istnienia. Wspomnienie dzieci�stwa i pierwszych wtajemnicze� w �ycie mo�e by� – wedle recepty Staffa – �r�d�em szczeg�lnego poczucia szcz�cia w wieku dojrza�ym. Innym dowodem aprobowania �ycia jest wiersz „Sonet szalony”. �r�d�o tej aprobaty jest inne – poczucie nieograniczonej ludzkiej wolno�ci i swobody, kt�ra wynika z ograniczenia potrzeb i wymaga� wobec �ycia.
Kolejnym �r�d�em pogodzenia si� z �yciem i otaczaj�cym �wiatem jest w wierszach Staffa wspomniana wcze�niej postawa okre�lana mianem franciszka�skiej. Wiersze utrzymane w tym tonie s� wyrazem og�lnej aprobaty rzeczywisto�ci, poczucia harmonii i szcz�cia. Idea� takiego pogodzenia si� z sob� i otaczaj�cym �wiatem zosta� jasno wyra�ony w wierszu „�ycie bez zdarze�”. Poeta wyra�a potrzeb� pogodzenia si� z powszechno�ci� �ycia, oswojenia z up�ywem czasu, przemijaniem. Dzie�o Staffa godnie kontynuowa� Boles�aw Le�mian. W wierszu „Zmory wiosenne” przyroda jest pe�na barw, �ycia, dynamizmu. Otoczenie zieleni si� i kwitnie pod niepodzielnym panowaniem „tygrysa-maja”. Budz�ce si� zmys�y, dziewczyna pe�na ch�ci �ycia i bujna przyroda nie pozostawiaj� miejsca na nastroje dekadentyzmu.
Innym wierszem przezwyci�aj�cym pustk� jest „Zmierzch majowy”. Poeta cel �ycia upatruje w osi�gni�ciu szcz�ciu i mi�o�ci, bez kt�rej jest ono puste. Odej�cie maja jest powodem cierpienia, gdy� symbolizuje on czas zakochanych, okresu, w kt�rym budz� si� zmys�y. Z�otym �rodkiem Le�miana jest wi�c mi�o��, kt�ra wype�nia pustk�, b�d�c najwy�sz� ludzk� warto�ci� i pragnieniem. „Optymistyczna tw�rczo��” wy�ej wymienionych poet�w tchn�a w stargane serca ludzkie wiar� w lepsze jutro, na kt�re trzeba zapracowa� godziwym �yciem. Pozwoli�a cz�owiekowi z odwag� spojrze� w przysz�o�� oczami duszy nakarmionej nadziej� i wol� �ycia.
Wytyczy�y r�wnie� nowe szlaki dla innych tw�rc�w, kt�rzy jako przeciwwag� dla rozczulania si� nad �wiatem w swych wierszach, otrzymali bardziej pozytywne przedmioty rozwa�a�.
Dla ci�g�ego zag��biania prawdy, post�pu w dziedzinie egzystencjalnej potrzeba doskonalenia duchowego, naukowego, materialnego. Do ci�g�ych poszukiwa� zach�caj� prze�omowe wiersze M�odej Polski, podaj�c przy tym uniwersalne, niezawodne, bo sprawdzone warto�ci. Zaakceptowanie rzeczywisto�ci nada jej innych, lepszych barw.
Powy�sze przyk�ady dowodz�, �e literatura w swej d�ugiej historii za spraw� wybitnych jednostek umiej�tnie „broni�a si�” przed popadni�ciem w marazm i bezsens. Z pewno�ci� „nie bez powab�w jest ten straszny �wiat, nie bez porank�w dla kt�rych warto si� zbudzi�”. Staro�ytne podwaliny pod p�niejsze rozwa�ania stanowi� solidn� podstaw� dla optymistycznego postrzegania �wiata. Swoje zrobi�o �redniowiecze, szczeg�lnie za� tak popularna postawa franciszka�ska. Jakby mniej wnosi w tej materii o�wiecenie i romantyzm. Dostrzegamy jednak pewien ich wk�ad. Renesans zgodnie ze sw� nazw� podo�a� zadaniu podaj�c nam wiele przyk�ad�w wszechobecnego pi�kna. Jakby mniej wnosi o�wiecenie i romantyzm, dostrzegamy jednak pewien ich wk�ad. Niestety nie nale�y przecenia� roli baroku, kt�ry jednak r�wnie� do�o�y� swoje „trzy grosze”. Pozytywizm to jakby rozwini�cie my�li �redniowiecznej. Koniecznie trzeba doceni� rol� M�odej Polski, gdy� w�a�nie tu znajdziemy przyk�ad przezwyci�enia niemal beznadziejnego kryzysu. Dzi�, u schy�ku XX wieku, warto zrobi� analiz� podobnych utwor�w. Wiele jest na �wiecie patologii, nie napawa optymizmem „�lepy post�p”, docenianie d�br materialnych, coraz wi�cej samob�jstw i chor�b XX wieku. Sytuacja polityczna, szczeg�lnie ostatnie wie�ci nadchodz�ce z Kosowa, nie poprawiaj� na pewno naszego nastawiania do �ycia. Cz�sto proste i nie wymagaj�ce wielu po�wi�ce�, kt�re zapewni� nam szcz�liwy byt. Warto r�wnie� zaufa� ich do�wiadczeniu i bogatym przemy�leniom �ycia, kt�rego nie wype�nia�y telewizja i alkohol. Aby�my mogli zbudzi� si� wiedz�c po co �yjemy. Bo gra warta jest �wieczki.

Autor: Hunter

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

pajaa1981.pev.pl

156

po polsku

Menu