chlopi

Indeks

po polsku

"Ch�opi" W�adys�awa Stanis�awa Reymonta
J�zyk polski:

"Ch�opi" W�adys�awa Stanis�awa Reymonta

Ju� od wczesnego rana mia�o si� na kurzaw�; dzie� nasta� chmurny, wietrzny i wielce swarliwy, �nieg pr�szy� drobny, suchy a ostry kiej kasza ledwie przetarta w �arnach, po r�wno za� zrywa� si� coraz mocniejszy wiatr, hukliwy sielnie i ko�uj�cy niespodzianymi nawrotami, �e jako ten pijanica tacza� si� na wszystkie strony, skowycza�, przegwizdywa� a �niegami mieci� zapalczywie.

Nie bacz�c jednak na pogod�, zaraz z pierwszego po�udnia Hanka ze starym Bylic�, a z nimi jeszcze par� komornic, wybrali si� po susz do lasu.

Czas by� nieopowiedzianie przykry; wiatr t�uk� si� po polach, ciepa� drzewinami, hurkota� po wsi, a co troch� podrywa� tumany �nieg�w, zakr�ca� z po�wistem i wytrzepywa� je nad �wiatem kieby te chusty pe�ne bia�ych, a k�uj�cych pa�dzierzy, �e wszystko topi�o si� w nierozpoznanej m�twie i �wistach.

Zaraz za wsi� poszli g�siego przywianymi miedzami kuborom ledwie czubami widnym w kurzawie, a jeszcze dalekim.

Wiatr wzmaga� si� jeszcze, bi� ze wszystkich stron, ta�cowa�, kr�ci� i tak w nich siepa�, �e ledwie mogli si� utrzyma� na nogach, przyginali si� ino barzej ku ziemi, a on zabiega� z przodu, dar� suchy �nieg pomieszany z piaskiem i pra�y� w twarze, a� oczy trza by�o przys�ania�.

Szli w milczeniu, jako �e wiatr zatyka� i rwa� s�owa, a post�kuj�c nieco i r�ce rozcieraj�c �niegiem, bo zi�b by� przenikliwy i na wskro� lich� przyodziew� przejmowa�, i zaspy si� czyni�y od kamionek, to od drzew i groblami zast�powa�y, �e ka�d� trza by�o wymija� nak�ada j�c niema�o drogi.

Hanka sz�a na przedzie, cz�sto si� obzieraj�c za ojcem, kt�ren skulony, z okr�con� w zapask� g�ow�, w starym ko�uchu Antkowym, przepasany powr�s�em, wl�k� si� na ko�cu, ledwie si� poruchaj�c pod wiatr; zatyka�o go ci�giem, przystawa� musia� co troch�; by wytchn�� i obetrze� za�zawione od wiatru oczy, potem za� w dyrdy �pieszy� cicho poj�kuj�c:

- Id� Hanu�, id�... Nie b�j si�, nie ostan�!

Ju�ci, wola�by pozosta� na przypiecku, wola�, ale c� kiej ona, biedaczka, sz�a, �mia�by to osta�! a i w cha�upie zi�b nie do wytrzymania, dzieci skwiercz� z zimna, warzy ju� nie by�o przy czym zrobi�, �e jeno suchego chleba pojedli... a tu zimny wiater tak przebiera po ko�ciach, kieby tymi lodowymi palicami... - przemy�liwa� dyrdaj�c za nimi.

Pewnie, �e kiedy mus u�api za �eb, nie wy�lizgniesz si�, cz�owieku, nie!

To Hanusia jeno zasieka�a z�by i sz�a ano po drzewo razem z komornicami. Prawda, na to ju� zesz�o, �e w parze z Filipk�, z Krakalin�, ze star� Kobusow� i Magd� Koz�ow�, z tymi najwi�kszymi biedotami w jeden rz�d, razem.

Wzdycha�a jeno ci�ko, zacina�a z�by, a sz�a, i to nie po raz pierwszy, nie...

- A niechta! A niechta! - szepta�a twardo, moc w sobie wzbieraj�c i cierpliwo��.

Trzeba, to chodzi po drzewo, dyguje na plecach, w jeden rz�d z dziad�wkami, jak Filipka, stawa, a p�aka� nie b�dzie ni �ali� si� nie b�dzie, ni o poratunek zabiega�.

Gdzie to i p�jdzie? Dadz� chyba, ale to jakie s�owo lito�ciwe, od kt�rego dziw krew nie try�nie z serca... Pan Jezus j� do�wiadcza, krzy�e zsy�a, to mo�e kiedy� i wynagrodzi... A niechta, przetrzyma wszystko, nie pomarnuje si� z dzie�mi i r�k nie opu�ci, a na politowanie ludzkie ni po�miewisko si� nie da! �

Wycierpia�a si� ona ostatnimi czasy tyla, �e ka�da kosteczka trz�s�a si� w niej i �ama�a z osobna z tego bolenia - wycierpia�a! Nie to, �e bieda i poniewierka, �e cz�sto g��d, i� ledwie dzieciom starczy�o, nie, �e Antek w karczmie przepija� z kamratami, o dom nie stoja�, a kiej ten pies zwleczony chy�kiem si� do cha�upy wsuwa i na jakie b�d� s�owo napomknienia za kij chwyta - bywa to bowiem nierzadko i gdzie indziej, mo�na by odpu�ci�; ot, przysz�a na niego taka z�a godzina, to aby jeno cierpliwie przeczeka�, przej�� jeszcze mo�e. Ale tego przeniewierstwa nie mog�a mu zapomnie�, przebole� i darowa�!

Nie, nie poredzi�a. Jak to, ma �on� i dzieci, a o wszystkim zapomina la tamtej. To j� kieby rozpalonymi obc�gami �ciska�o za serce, przegryza�o na wskro� i rozrasta�o si� w niej piek�c�, nieust�pliw� pami�ci�.

- Za Jagn� lata, j� mi�uje, przez ni� to wszystko!

Zda�o si� jej, �e z�y idzie pobok, a wci�� szepta do ucha te straszne przypominki, nie uciec od nich nie zapomnie�, nie! B�l poniewierki dusznej, poni�enia, wstyd, zazdro��, pomsta i te wszystkie j�dze nieszcz�cia wsadza�y kolczaste �by do jej serca i tak szarpa�y, �e cho�by krzycze� wniebog�osy, a �bem t�uc o �cian�!

- Zmi�uj si�, Panie, pofolguj, Jezu! - j�cza�a w sobie podnosz�c rozpalone nigdy nie wysychaj�cymi �zami oczy ku niebu.

Zacz�a przyspiesza� kroku, bo tak wia�o na tych podle�nych wy�niach, �e ju� nie mog�a wytrzyma� z zimna; baby za� ostawa�y nieco i sz�y wolno, kiej te czerwone k��by ledwie widne w kurzawie, a b�r ju� by� niedaleko, gdy tumany opada�y na chwil�, wyrasta� nagle z bielizny ogromn�, ciemn� �cian� pni zwartych, przez kt�re mrocza�y ciche, lodowate g��bie.

- Chod�cie pr�dzej, w lesie b�dzieta odpoczywa�y!- nawo�ywa�a niecierpliwie.

Ale kobietom si� nie spieszy�o, odpoczywa�y cz�sto przykucaj�c na �niegu, g�owami od wiatru, kiej to stado kuropatew, i rajcowa�y z cicha, za� na jej wo�ania Filipka mrukn�a niech�tnie:

- Hanka gania jak ten pies za wron� i my�li, �e rychlej co z�apie...

- Na co to jej zesz�o, chudziaczce - szepn�a wsp�czuj�co Krakalina.

- Nawygrzewa�a si� dosy� w Borynowej cha�upie, najad�a t�usto, nasmakowa�a dobro�ci, to mo�e teraz i biedy popr�bowa�. Cz�owiek ca�e �ycie przymiera g�odem, haruje jak w�, a nikto nawet nie polituje.

- A prz�dzi to nas nawet nie pozdrawia�a...

- Moi�ciewy, chleb daje rogi, a g��d nogi, powiedaj�.

- Chcia�am kiej� po�yczy� terlicy, powiedzia�a, �e ma la siebie.

- Prawda, �e ona ta otwartej r�ki la ludzi nie mia�a, wynosi�a si� nad drugie, jak wszystkie Boryny, ale szkoda kobiety, szkoda !

- Po sprawiedliwo�ci, ale ten Antek �ajdus, no!

- Ju�ci, �e �ajdus, ju�ci. Ale i to wiadomo, �e kiep, suczka nie chce, pies nie we�mie, ka�dy ch�op poleci, jak go kieck� przywabi�.

- Gdyby na mnie pad�o, na �rodku drogi zdar�abym Jagn� za �eb, a wyzwa�a, a skle�a, a kud��w naczesa�a, �eby ca�e �ycie pami�ta�a.

- Przyjdzie i do tego, je�li czym� gorszym si� nie sko�czy!

- To ju� takie Paczesiowe nasienie, a Dominikowa nie insza by�a, nie.

- Ciod�ma; wiater nisko podbiera, to na noc mo�e usta�.

Dowlekli si� wnet do lasu i porozchodzili, a blisko, by m�c si� skrzykn�� acno do powrotu.

Mrok ich ogarn�� i poch�on�� ca�kiem, �e ledwie gdzieniegdzie �lad jaki osta�.

B�r by� stary, ogromny, wynios�y; sosna sta�a przy so�nie nieprzeliczon� ci�b�, g�stw� nieprzebran�, a tak �mig��, prost� i mocarn�, �e widzia�y si� kiej te wielgachne s�upy z ople�nia�ej miedzi, majacz�ce w mroku szarozielonych sklepie� nieprzejrzanymi rz�dami - pos�pne, lodowe brzaski bi�y z do�u od �nieg�w, za� w g�rze, przez strz�piaste konary, niby wskro� zdziurawionych strzech, �wita�o niebo bia�awe i m�tne.

Wichura przewala�a si� g�r�, �e czasami cicho�� si� czyni�a jakby w ko�ciele, kiedy to z nag�a organy zmilkn� i �piewy ustan�, a jeno szemrz� wzdychy ostatnie, tupoty, pogas�e brzmienia pacierz�w i te przytajone, konaj�ce nuty - b�r stawa� wtedy nieruchomy, oniemia�y, jakby ws�uchany w grzmotliw� wrzaw�, w ten dziki krzyk p�l tratowanych, co rwa� si� gdziesik ze �wiata i ni�s� wysoko, daleko, �e tylko j�kliwym �wiegotem drga� po lesie.

Wnet jednak wicher uderza� w b�r ca�� moc�, wszystkimi k�ami trzaska� o pnie, w�era� si� w lute g��bie, porykiwa� w mrokach, targa� olbrzymami, ale na darmo,
nie przem�g�, bo wyzbyty z si� opada�, g�uchn�� i mar� ze skowytem w g�stych, przyziemnych krzach - a las ni drgn��, ni jedna ga�� nie trzasn�a, ni jeden pie� si� zako�ysa�, cicho�� by�a jeszcze g��bsza i bardziej przera�aj�ca, �e tylko ptak jaki niekiedy za�opota� wskro� mrok�w.

A czasami znowu wichura spada�a tak nagle, niespodziewanie i pot�nie, jak ten jastrz�b spada zg�odnia�y, tak �omota�a skrzyd�ami, rwa�a wierzcho�y, gniet�a i rozwala�a wszystko ze w�ciek�ym rykiem, a� b�r drga� jakby przebudzony, otrz�sa� si� z martwoty, chwia� z ko�ca w koniec, drzewa koleba�y si�, od drzew pomruk lecia� gro�ny, przyduszony i z nag�a b�r si� prostowa�, podnosi�, szed� jakby, przygina� ci�ko i uderza� ze strasznym krzykiem, a bi� ju� jak ten mocarz o�lep�y gniewem i pomst�, �e wrzask si� zrywa�, b�j nape�nia� las, strach pada� na wszelkie stworzenia, przyczajone w podszyciach, a oszala�e z trwogi ptactwo t�uk�o si� w�r�d �nieg�w, lej�cych si� wzburzonymi strugami, i w�r�d podruzgotanych ga��zi i wierzcho��w.

Ale potem nastawa�y d�ugie, zgo�a martwe cisze, w kt�rych s�ycha� by�o wyra�nie jakie� dalekie, ci�kie �omoty.

- Las r�bi� przy Wilczych Do�ach, g�sto si� wali - szepn�� stary nas�uchuj�c nad ziemi� g�uchych drga�.

- Nie marud�cie, do nocy siedzie� nie b�dziemy.

Zaszyli si� w wysoki, m�ody zagajnik, w taki g�szcz spl�tanych i zwartych ze sob� ga��zi, �e ledwie si� mogli przeciska� do �rodka, cisza ich otoczy�a grobowa, �aden g�os si� ju� tam nie przedziera�, nawet �wiat�o jeno z trudem s�czy�o si� przez grub� pokryw� �nieg�w, wisz�c� na czubach niby dach. Ziemista, spopiela�a szaro�� zape�nia�a g��bi�, �niegu prawie nie by�o na ziemi, a tylko opad�y z dawna, zwietrza�y susz za�ciela� miejscami po kolana, kaj� niekaj� zieleni�y si� p�lka mch�w, to jakby przytajone przed zim� ��k�e jagodziny albo muchar zaschni�ty.

Hanka ob�amywa�a kulk� co grubsze ga��zie, przycina�a je do jednego wymiaru uk�adaj�c w rozpostart� p�acht�, a robi�a tak zapalczywie, a� chustk� zruci�a z gor�ca, i mo�e w jak� godzin� narychtowa�a takie brzemiono drewek, i� ledwie mog�a je sobie zada�, stary te� narz�dzi� p�k niezgorszy, obwi�za� sznurem i wl�k� go rozgl�daj�c si� za pniem, by z niego �acniej wzi�� na plecy.

Hukali na kobiety, ale w du�ym lesie znowu si� sro�y�a wichura, to si� i nie skrzykn�li.

- Hanu�, do topolowej nam si� przebra�, lepiej b�dzie ni�li przez pola.

- To chod�my, pilnujcie si� mnie i daleko nie ostajcie.

Wzi�li si� zaraz z miejsca na lewo, przez kawa� starej d�biny, ale ci�ko by�o, �nieg le�a� po kolana, to gurbi� si� miejscami w zagony, bo drzewa sta�y rzadko i bez li�ci, tyle �e gdzieniegdzie w�r�d roz�o�ystych pot�nych konar�w trz�s�y si� siwe brody, tu i owdzie jaki m�ody d�bek, pokryty zrudzia�ymi kud�ami, przygina� si� do ziemi ze �wistem. Wiatr d�� z ca�ej mocy i tak kurzy� �niegami,
�e i�� by�o niepodobna, stary si� wnet zm�czy� i usta�, a i Hance si� brakowa�o, to jeno wspiera�a si� brzemieniem o drzewa, wystrachanymi oczami szukaj�c lepszej drogi.

- Nie przejdziemy t�dy, a za d�bin� mokrad�a, nawr��my do p�l.

Jako� nawr�cili w du�y i zwarty las sosnowy, gdzie ciszej by�o nieco i �niegi nie zalega�y tak wysoko, a pokr�tce wyszli na pola - ale tam sz�y takie zakurki, �e �wiata nie rozpozna� nawet na to �migni�cie kamieniem, nic, jeno bia�a, rozk��biona, przewalaj�ca si� �ma. Wicher za� wci�� par� ku borowi, odbija� si� kiej od �ciany, przewala� wznak na pola, ale wstawa� niezmo�ony, zgarnia� ca�e g�ry �nieg�w i niby t� bia�� chmur� pra� w drzewa, a� j�k lecia� po lesie, a tak m�ci�, zakr�ca� i bi�, �e ledwie weszli na zagony, starego ciepn�� o ziem, a� d�wiga� go musia�a, sama ledwie mog�c si� utrzyma� na nogach.

Wr�cili do boru i przykucn�wszy za pniami medytowali, kt�r�dy p�j��, bo ca�kiem ju� nie wiada by�o, w jak� stron� si� obr�ci�.

- T� dr�k� na lewo, a wyjdzierny niechybnie do topolowej, przy krzy�u.

- Kiej ca�kiem nie bacz� tej dr�ki.

T�umaczy� d�ugo, bo si� ba�a pu�ci� na niepewne.

- A miarkujecie aby, w jak� stron� si� wzi��?

- Od lewej r�ki, widzi mi si�.

Powlekli si� wzd�u� lasu, pobrze�em skrywaj�c si� nieco od naporu wichury.

- Chod�cie pr�dzej, nocy tylko co patrze�.

- Jeno tego powietrza z�api� i let�, Hanu�, let�...

Ju�ci, nieletko si� im by�o przebiera�, dr�k� ca�kiem zasypa�o, a do tego z boku od p�l wci�� grzmoci� wicher i ciepa� �nie�yc�, pr�no si� chronili za drzewa, to przywierali jak te zaj�czki pod ja�owcami, wsz�dzie przewiewa�o do ko�ci, za� g��bi� straszno by�o i��, drzewa szumia�y dzfko, ca�y las si� koleba� i prawie ziemi� zamiata� konarami, ga��zie siek�y, po twarzach, to czasami z takim trzaskiem pada�y chojary, i� si� wydawa�o, jako ca�y b�r runie zdruzgotany.

Biegli te�, co ino si� i tehu starezy�o, aby rychlej dopa�� drogi i zd��y� przed noc�, kt�ra mog�a spa�� leda chwila, bo ju� szarza�o nieco na polach i wskr� sko�tunionych �nieg�w przewija�y si� �lepe smugi, kieby te dymy jeszeze nik�e.

Dorwali si� wreszcie drogi i padli pod krzy�em, ledwie �ywi z utrudzenia.

Krzy� sta� na skraju lasu, tu� przy drodze, broni�y go od burz cztery ogromne brzozy w bia�ych gz�ach, z obwis�ymi niby warkocze ga��ziami; na czarnym drzewie by� rozkrzy�owany Chrystus z blachy, pomalowanej w takie kolory, �e jak �ywy si� widzia�; snad� wiater oderwa� go, bo wisia� tylko na jednej r�ce, trzaska� sob� o drzewa i skrzypia� zardzewia�ym g�osem, jakby lito�ci prosi� i poratunku. Brzozy targane wichur� okrywa�y go ci�giem sob�, trz�s�y si�, przygina�y, a �niegowe tumany zasypywa�y kurzaw�, �e sta� ca�y w mg�ach, przez kt�re migota�o Jezusowe sine cia�o i jego blada, okrwawiona twarz wychyla�a si� raz po raz z bielizn, a� si� luto robi�o na sercu.

Stary spogl�da� na� z przera�eniem, �egna� si�, ale nie �mia� si� odezwa�, bo Hanka mia�a twarz srog�, zaci�t�, nierozpoznan�, jak ta noc, co ju� sz�a przyczajoha wskro� wichr�w, �nieg�w, tuman�w - wskr� �wiata.

Zdawa�a si� nic nie widzie�, i na nic nie baczy�, siedzia�a zatopiona w mrocznych my�leniach, a wci�� o jednym: o Antkowym przeniewierstwie; tuman si� w niej k��bi�, pe�en okrwawionych wzdych�w, jako to Jezusowe cia�o na krzy�u, pe�en zakrzep�ych w l�d, a pal�cych �ez, pe�en �ywych, a zapiek�ych w bole�ci g�os�w.

- Wstydu nie ma, Boga si� nie boi, to� jakby z rodzon� matk� si� sprz�g�! Jezus! Jezus!

Zgroza j� poderwa�a kieby huragan, strach ni� zatrz�s�, a potem zawrza�a gniewem tak dzikim i m�ciwym, jak ten b�r, co si� by� przygi�� naraz i rzuci� rozsro�ony na wichur�.

- Chod�my pr�dzej, chod�my! - wo�a�a zarzucaj�c brzemi� i przygi�ta pod ci�arem wesz�a na drog� nie ogl�daj�c si� za starym, pogania�a j� niezmo�ona, zawzi�ta z�o��.

- Zap�ac� ci za wszystko, zap�ac�! - skowycza�a dziko, kiej te topole nagie, rozkrzyczane, zmagaj�ce si� z wichur�. - Dosy� ju� tego, a to i kamie� ju� by si� rozp�k�, gdyby go robak taki przewierca�! Antek chce, to niech przepada, niech w karczmie przesiaduje, ale swojej krzywdy nie daruj�, nie, zap�ac� jej za wszystko! Zgnij� za to w kreminale, to zgnij�, ale ju� by sprawiedliwo�ci na �wiecie nie by�o, �eby taka spokojnie chodzi�a po �wi�tej ziemi... - przemy�liwa�a srogo, ale z wolna przygasa�y w niej z�o�cie i blad�y, kiej te kwiaty na mrozie, bo si� zaczyna�o brakowa�, ci�ar j� przygniata�, s�ki wpija�y si� w plecy i chocia� przez zapask� i kaftan, a wgniata�y si� w �ywe mi�so, ramiona j� strasznie bola�y, a za� ten w�ze� p�achty, zakr�cony w kij, wrzyna� si� w gardziel i dusi�, sz�a coraz wolniej i ci�ej.

Droga by�a kopna, zawalona zaspami i otwarta na przestrza� la wiatr�w, �e topole z obu stron ledwie by�y widne w kurzawie, sta�y chwiejnym, niesko�czonym szeregiem, szumia�y rozpacznie targaj�c si� kiej te ptaki popl�tane we wnykach, bij�ce na o�lep skrzyd�ami, rozkrzyczane. Wicher jakby ju� traci� na mocy, przycicha� g�r�, ale natomiast coraz w�cieklej tarza� si� na polach, z obu stron drogi, na r�wniach, w poszarza�ych i m�tnych dalach kot�owa�a wci�� zawieja, tysi�ce wir�w zawodzi�o diabelski tan, tysi�ce k��b�w zrywa�o si� z ziemi, toczy�o, narasta�o, kieby te wielgachne bia�e wrzeciona furkocz�ce, tysi�ce kup ogromnych, stog�w powichrzonych, grobel sz�o po polach, rucha�o si�, k��bi�o, w oczach ros�o, podnosi�o w g�r�, si�ga�o, zda si�, nieba, przys�ania�o �wiat i p�ka�o ze �wistem i wrzaw�. Jakby tym kot�em gotuj�cym si�, przepe�nionym bia�ym wrz�tkiem, rozkipionym, okrytym os�dzielizn� i parami lodowymi, widzia�a si� ca�a ziemia.

A zewsz�d wraz z noc sz�o tysi�ce g�os�w, podnosi�y si� z ziemi, sycza�y g�r�, grzmia�y wsz�dzie, jakie� po�wisty kieby batami siek�y naok�, to grania nierozeznane drga�y nad ziemi�, to szumy bor�w hucza�y niby ta organowa muzyka w czas Podniesienia, to jakie� krzyki, d�ugie, �a�osne, rozdziera�y powietrze, jakby krzyki ptak�w zb��kanych, jakie� skowycz�ce, straszne �kania, to chichoty, to te ostre, suche po�wisty topoli ko�ysz�cych si� w m�tnych, bia�awych kurzawach, niby straszne majaki z powyci�ganymi ku niebu ramionami.

Nic nie rozezna� i na krok jeden, �e Hanka omackiem prawie si� wlek�a od topoli do topoli, odpoczywa�a cz�sto, z przera�eniem nas�uchuj�c tych g�os�w.

Pod jak�� topol� czernia� przyczajony zaj�czek, kt�ren na jej widok rymn�� w zawiej�, �e go porwa�a jakby w pazury, a� bek si� rozleg� bolesny w kurzawie. Patrza�a za za nim z politowaniem, bo ju� rucha� si� nie mog�a, przygina�a si� coraz ni�ej i ledwie nogi potrafi�a wyci�ga� ze �niegu, tak j� przygniata�o to brzemi�, i� zdawa�o si� jej chwilami, jako d�wiga na sobie zim�, �niegi, wichry, ca�y �wiat zgo�a i �e zawsze tak sz�a �miertelnie wyczerpana, ledwie �ywa z utrudzenia, z okrwawion�, przesmutn� dusz� w sobie, i zawsze do ko�ca �wiata tak wlec si� b�dzie, zawsze. Strasznie si� jej d�u�y�o, droga jakby nie mia�a ko�ca, a ci�ar tak przygniata�, i� coraz cz�ciej przywiera�a pod drzewami i coraz d�u�ej siedzia�a omroczona, na p� przytomna, ch�odzi�a �niegiem rozpalona twarz, przeciera�a oczy, trze�wi�a si�, jak mog�a, a wci�� jakby zapada�a na samo dno tej rozkrzyczanej, lutej rozwiei �ywio��w. Jeno pop�akiwa�a �a�o�nie, �zy same si� la�y tryskaj�c z tych najg��bszych, utajonych smutk�w cz�owieczych, z samego dna serca rozdartego, z tego skrzybotu gin�cych bez ratunku, czasem za�, ale rzadko, bo zapomina�a o wszystkim, modli�a si�, szepta�a pacierze j�kliwym g�osem, �wierka�a je w sobie porwanymi s�owy kiej ten ptaszek marzn�cy, kt�ren tylko kiej� niekiej zatrzepie skrzyd�em, a �e ju� mocy nijakiej nie ma, to przysiada, tuli si�, piuka i wraz zapada w coraz g��bsz� senno�� !

Drga�a naraz porywaj�c si� z miejsca wystraszona, zda�o si� jej bowiem, i� s�yszy jakie� p�akania i przyzywy dzieci�skie, jakby to jej Pietru� wo�a�!

I bieg�a znowu ca�� moc�, potyka�a si� o zwa�y, pl�ta�a w zaspach, a sz�a gnana trwog� o dzieci, kt�ra wsta�a w niej z nag�a i kieby biczem pop�dza�a, �e ju� nie czu�a zm�czenia ni zimna.

Z wiatrem dobieg�o j� jakie� dzwonienie, brz�k orczyk�w i g�osy ludzkie, ale tak rozpad�e, �e cho� przystan�a nas�uchuj�c, nie zebra�a ni s�owa, kto� jednak jecha� za ni� i by� coraz bli�ej, a� si� wy�oni�y z kurzawy �by ko�skie.

- Ojcowe! - szepn�a dojrzawszy bia�� ysic� �rebicy i ruszy�a nie czekaj�c.

Nie omyli�a si�, Boryna to powraca� ze s�d�w z Witkiem i Jambro�ym; jechali z wolna, gdy� przez zaspy ledwie si� by�o mo�na przekopa�, a nawet w gorszych miejscach musieli kanie przeprowadza� za uzdy; snad� byli niezgorzej napici, bo rajcowali z prze�miechami g�o�nymi, a Jambro�y cz�sto pod�piewywa� po swojemu, nie bacz�c na zamie�.

Hanka ust�pi�a z drogi, naci�gaj�c chustk� barzej na oczy, ale mimo to stary przy wymijaniu pozna� j� zaraz z pierwszego rzutu i przy�o�y� koniom po bacie, by pr�dzej przejecha�, szkapy poderwa�y si� z miejsca i wnet utkn�y w nowej zaspie; wtedy obejrza� si� i wstrzyma� konie, a gdy si� wy�oni�a z kurzawy i zr�wna�a z saniami, powiedzia�:

- Zwal drzewo w p�koszki, przysi�d�, podwiez� ci�.

Tak by�a nawyk�a do ojcowych przykaz�w, �e spe�ni�a wszystko bez wahania.

- Bylic� zabrali Bartek, siedzia� ano pod drzewem i p�aka�, jad� za nami.

Nie odrzek�a, zapatrzona ponuro w m�tw� nocy i kurzawy, jaka si� sro�y�a dooko�a, siedzia�a skulona na przednim siedzeniu dygocz�c�z utrudzenia i nie mog�c jeszcze my�li pozbiera�, a stary przygl�da� si� jej d�ugo i uwa�nie. Zmizerowana by�a, �e a� lito�� bra�a patrze� na jej twarz wychudzon�, sin�, poodmra�an�, oczy mia�a zapuch�e od p�acz�w, a usta zaci�te bole�nie, trz�s�a si� ca�a z um�czenia i zimna, pr�no obtulaj�c w podart� chu�cin�.

- Powinna� si� ochrania�, w takim stanie nietrudno o chorob�...

- A kt� to za mnie zrobi? - szepn�a cicho.

- Na taki czas wybiera� si� do boru!

- Drzewa zbrak�o, warzy nie by�o przy czym zgotowa�...

- Ch�opaki zdrowe?

- Pietru� chorza� bez par� niedziel, ale ju� tak ca�kiem wydobrza�, �e teraz dwa razy tyle by jad� - odpowiada�a �mia�o budz�c si� z odr�twienia, ods�oni�a z twarzy chust� spozieraj�c mu prosto w oczy bez dawnego l�ku i zestrachanej pokorno�ci, stary za� wci�� zagadywa� i pyta�, a zdumiewa� si� wielce nad jej przemian�, nie m�g� si� bowiem doszuka� dawnej Hanki. Dziwny, mro��cy spok�j bi� od niej, a jaka� moc skamienia�a, nieust�pliwa widnia�a w jej zaci�tych wargach. Nie przera�a� j� jak dawniej, m�wi�a niby z r�wnym a obcym o r�nych rzeczach nie skar��c si� ani s��wkiem, nie �al�c... Odpowiada�a prosto, do sk�adu, a g�osem dziwnie surowym, przecierpianym i przez to jakby st�a�ym w chropaw� grud� utajonych bole�, jeno w oczach niebieskich, wyp�akanych tli�o si� ostre zarzewie czuj�cej mocno duszy.

- Odmieni�a� si�, widz�.

- Bieda �acniej przekuwa cz�owieka ni�li kowal �elazo.

Zdumia� si� nad odpowiedzi�, �e nie wiedzia�, co na to rzec, wi�c zwr�ci� si� do Jambro�a m�wi� o sprawie ze dworem, kt�r� wbrew zapewnieniom w�jta przegra� i jeszcze koszta musia� zap�aci�:

- Odbiere se, com straci�, odbier�... - m�wi� spokojnie.

- Trudno to b�dzie, dw�r ma d�ugie r�ce i wsz�dzie poradzi si� zastawi�.

- I na zastaw� jest spos�b, na wszystko jest spos�b, by ino cierpliwo�� mie� i poczeka� na por�.

- Wasza prawda, Macieju, ale te� zi�b, no, warta�oby do karczmy na rozgrzewk� wst�pi�.

- Wst�pimy, ma by� kwa�no, niech b�dzie kiej ocet. Ale powiadam wam, �e ino kowal musi ku� �elazo, p�ki gor�c trzyma, cz�owiek, je�li chce co wygra�, na zimno musi ku� dol� a w cierpliwo�ci hartowa�.

Doje�d�ali do wsi, mrok si� ju� by� zrobi� g�sty i wichura przechodzi�a, kurzy�o jeszcze galanto po drodze, �e dom�w nie rozpozna�, ale z wolna przycicha�o na �wiecie.

Na wprost dr�ki do cha�upy stary wstrzyma� konie i gdy wysiad�a, pomaga� jej wzi�� brzemi� na plecy, a wreszcie rzek� z cicha do niej tylko:

- A zajrzyj do mnie kt�rego dnia, cho�by jutro. Miarkuj�, �e musi by� z wami krucho, ten �ajdus przepija wszystko, a ty pewnikiem mrzesz g�odem z dzie�mi.

- Wygnali�cie nas, to gdziebym za� �mia�a przyj��.

- G�upia�, jensza to rzecz, nie twoja, m�wi� ci, przyjd�, znajdzie si� jeszcze i dla was.

Poca�owa�a go w r�k� i odchodzi�a bez s�owa, tak j� u�api�o rozrzewnienie za grdyk�, �e g�osu nie mog�a wydoby�.

- Przyjdziesz to? - zapyta� za ni� dziwnie mi�tko
i ciep�o.

- Przyjd�. B�g wam zap�a�, kiej przykazujecie, to przyjd�...

Pop�dzi� konie i zaraz skr�ca� przed karczm�, a Hankaju� nie czekaj�c na ojca, kt�ren akuratnie wysiada� z Bartkowych sani, polecia�a do cha�upy.

W izbie by�o ciemno i tak zimno, �e gorzej si� widzia�o ni�li na dworze, dzieci spa�y pokulone w ��ku pod pierzyn�, zakrz�tn�a si� �wawo ko�o warzy i obrz�dk�w, a wci�� przemy�liwa�a o tym dziwnym spotkaniu z Boryn�.

- Nie, �eby� skapia�, nie przyjd�, da�by mi Antek!- wykrzykn�a ze z�o�ci�, ale r�wnocze�nie i inne, bardziej spokojne my�li przychodzi�y, a z nimi i bunt srogi przeciwko m�owi.

Jak�e, przez kog� to wycierpia�a najwi�cej, je�li nie przez niego! Stary zapisa� grunt tej �wini i wygna� ich, prawda, ale Antek go pierwszy pobi� i zawsze szczeka� na niego, to si� i oze�li�... Mia� prawo, ka�dy by to zrobi�, grunt jego i dzieci�ski, ale p�ki �yje, jego wola da� lub nie. A jak to mi�tko powiedzia�: "Przyjd�!", o dzieci pyta�, o wszystko! Ju�ci, a i p� tej biedy i poniewierki by nie by�o, gdyby si� Antek nie sprz�g� z t� suk�, temu stary nie winowaty, nie!

Rozmy�la�a r�nie i t�umaczy�a, i coraz bardziej ust�powa� z niej gniew do starego.

Przywl�k� si� i Bylica, tak przemarz�y i zm�czony srodze, �e z dobr� godzin� rozgrzewa� si� przed kominem, nim zacz�� opowiada�, jako ju� by� ca�kiem usta�, a mo�e by i zamrozi� si� na �mier� pod drzewem, gdyby nie Boryna.

- Dojrza� mnie i chcia� bra� na sanie, ale gdym mu rzek� �e� przodem posz�a, ostawi� mnie Bartkowi, a sam pogna� konie, by ci� dogoni�...

- Tak by�o? Nic mi o tym nie powiedzia�.

- Kwardy on jeno z wierzchu, la niepoznaki.

Po kolacji, gdy dzieci nakarmione do syta, pobtulane w pierzyny, znowu zasn�y, Hanka siad�a przed ogniemdo prz�dzenia resztek we�ny organi�cinej, a stary wygrzewa� si� wci��, spogl�da� nie�mia�o, chrz�ka�, zbiera� odwag�, a� w ko�cu zacz�� j�kliwie:

- Zr�b z nim zgod�, na Antka si� nie ogl�daj, a ino siebie i dzieci miej na widoku.

- �acno to powiedzie�.

- Kiedy on pierwszy przyst�pi� do ciebie z dobrym s�owem, poniechaj z�o�ci. Tam u niego w cha�upie piek�o... nie dzi�, to jutro Jagn� wygoni i ostanie sam... J�zka nie poredzi w tylem gospodarstwie, stary jeszcze nie jest, ale te� wszystkiego nie zrobi ni dojrzy... dobrze, by� jego �ask� na ten czas mia�a... o to� zabiega� powinna�...By�aby� mu pod r�k� w sposobn� por�... to nie wiada, jak by si� sta�o... mo�e by przyzwa� z powrotem... nie zdzier�ysz tej biedzie, nie...

Opu�ci�a na te s�owa wrzeciono, wspar�a g�ow� o prz�lic� i zaduma�a si� g��boko nad swoj� dol� rozwa�aj�c powoli rady ojcowe.

A stary przyszykowa� sobie spanie i cicho zapyta�:

- M�wi� w drodze z tob�?

Opowiedzia�a, jak by�o.

- To id�, c�rko, bie�yj cho�by zaraz jutro, staw mu si�, kiej przyzywa, bie�yj... bacz ino na siebie i dzieci...starego si� trzymaj... oczami mu �wie�... dobr� mu b�d�...pokorne ciel� dwie matki ssie... z�o�ci� jeszcze nikto �wiata nie zwojowa�... Antek jeszcze powr�ci do ciebie... op�ta�o go z�e i rzuca po �wiecie... ale wnet przejrzy i powr�ci... Pan Jezus podaje ci tak� godzin�, by z biedy wyci�gn��... to nikogo nie s�uchaj, a bie�yj...

D�ugo j� namawia� i przekonywa�, a nie doczekawszy si� �adnej odpowiedzi zmilkn�� pomarkotnia�y i narz�dziwszy sobie spanie leg� cicho, Hanka za� prz�d�a dalej rozmy�laj�c nad jego radami.

Czasem za� wygl�da�a oknem, czy Antek nie wraca, ale nie by�o ani s�ychu.

Siada�a znowu do roboty, ale nie mog�a prz�� dzisiaj, nitka si� rwa�a, to wrzeciono wypada�o z palc�w, bo coraz pilniej rozwa�a�a s�owa Borynowe.

- A mo�e si� tak stanie, mo�e przyjdzie taka godzina, �e j� przyzwie...

I z wolna, z wolna, ko�uj�ca jeszcze, pe�na waha� wstawa�a w niej niezmo�ona ch�� zgody i powrotu do starego.

- Troje nas cierpi bied�, a niezad�ugo b�dzie czworo! Dam to wtedy rad�, co?

Antka ju� nie wlicza�a, nie bra�a w rachub� w tej chwili, widzia�a tylko siebie i dzieci; sama si� czu�a gotow� do stanowienia za wszystkich. Jak�e, na kogo si� tr
spu�ci? Kto to pomo�e, chyba B�g jeden albo i Boryna!

Zacz�a marzy�, �e niechby si� jeno dorwa�a z powrotem gospodarstwa, niechby znowu poczu�a ziemi� pod nogami, to si� tak przypnie do niej, tak weprze ca�� dusz� pazurami, �e nic j� nie oderwie i nie zmo�e. Nadzieja w niej ros�a wraz � takim nabierem si�, a� j� rozpiera�o we �rodku od mocy, nieust�pliwo�ci a odwagi, ognie chodzi�y po niej, oczy si� roziskrza�y... ju� si� nawet czu�a tam, u Boryn�w, rz�dzi�a wszystkim, gospodyni� by�a..

D�ugo, mo�e do samego p�nocka tak si� rozmarza�a postanawiaj�c r�wnocze�nie, �e zaraz z rana, jak przykazywa�, zabierze jeno dzieci i p�jdzie do starego, cho�by Antek nie wiem jak zakazywa�, cho�by j� nawet skatowa�, nie pos�ucha i p�jdzie, a tej dobrej okazji nie popu�ci... Moc w sobie poczu�a niezmo�on� do walki cho�by z ca�ym �wiatem, nie waha�a si� ju� ni ba�a niczego!

Wyjrza�a jeszcze na dw�r, wiatr ca�kiem usta�, uspokoi�o si� zupe�nie, noc by�a ciemna, �e ledwie te �niegi szarza�y, na niebie k��bi�y si� ogromne chmury i przewala�y si� kiej wody, od bor�w dalekich czy te� z tej ciemnicy nieprzejrzanej sz�y jakie� g�uche szumy.

Zgasi�a �wiat�o i szepcz�c pacierze zacz�a si� rozbiera�.

Naraz jaki� wrzask daleki, przyt�umiony zadrga� w ciszy, r�s�, rozlega� si� coraz wyra�niej, a wraz z nim i blask krwawy uderzy� w szyby.

Wybieg�a przed dom wystraszona.

Pali�o si�, gdziesik ze �rodka wsi bucha�y s�upy ognia, dym�w i skier. Dzwon zacz�� bi� na trwog� i krzyki si� wzmaga�y.

- Gore! wstawajta, gore! - zakrzycza�a do Stach�w, przyodzia�a si� napr�dce i wypad�a na dr�k�, ale zaraz prawie natkn�a si� na Antka biegn�cego p�dem ode wsi.

- U kogo si� pali?...

- Nie wiem, wracaj do cha�upy!

- Mo�e to u ojca, bo jako� w po�rodku! - be�kota�a w trwodze �miertelnej.

- Wracaj, psiakrew! - rykn�� porywaj�c j� przez si�� do izby.

Okrwawiony by�, bez czapki, ko�uch mia� porozrywany, twarz osmolon� i dziki, nieprzytomny ogie� w oczach.

chlopi

po polsku

Menu