po polsku
Kategoria:
Polski
Zakres:
Antyk i Biblia
Tytu³:
Mitologia jest koniecznym warunkiem i pierwszym tworzywem sztuki
Dodano:
1999.11.15
"Mitologia jest koniecznym warunkiem i pierwszym tworzywem sztuki"
Literatura i sztuka antyczna s± g³ównymi ¼ród³ami kultury europejskiej. Najdoskonalszym i najbardziej wszechstronnym dorobkiem twórczo¶ci staro¿ytnej jest mitologia. To w niej utrwalone zosta³y pierwsze wzory postaw i zachowañ. Postacie mityczne bêd±c pó¼niej wielokrotnie powielanymi zadomowi³y siê na sta³e w naszej ¶wiadomo¶ci i nabra³y rangi symboli. Dlatego w³a¶nie Syzyf zawsze bêdzie siê kojarzy³ z niemo¿liwo¶ci± osi±gniêcia celu, Herkules z nadludzk± si³±, Ikar ze zgubn± fascynacj±, a Prometeusz z buntem, ¶mia³o¶ci± i po¶wiêceniem w imiê ludzko¶ci. Mity dostarczaj± ogromnej ilo¶ci motywów i stanowi± niewyczerpalne ¼ród³o inspiracji literackich, dlatego ich znajomo¶æ jest niezbêdna do tworzenia sztuki.
1) Najbardziej znan± i wszechstronn± postaci± pochodzenia mitycznego jest Ikar. Stanowi on uciele¶nienie marzeñ i têsknoty cz³owieka do wielkich odkryæ, do przekraczania granic, do oderwania siê od rzeczywisto¶ci, a jednocze¶nie jego los jest przestrog± dla tych, którzy podejmuj± siê karko³omnych czynów. Mit o Dedalu i Ikarze by³ wielokrotnie przywo³ywany przez artystów. Nawi±zywano do niego bezpo¶rednio ustosunkowuj±c siê do poczynañ bohaterów lub wybierano jedynie motywy aby u¿yæ ich we w³asnych utworach w celu wywo³ania po¿±danych skojarzeñ.
W opowiadaniu "Ikar" Jaros³awa Iwaszkiewicz ukazuje tragedie dwóch niewinnych ch³opców. Jeden ulega fascynacji lotem, a drugi zag³êbia siê w lekturê ksi±¿ki. Obaj s± wyalienowani, oderwani od realnego ¶wiata i nieszczê¶cia spadaj± na nich nagle, na oczach wielu ludzi, którzy jednak nie robi± nic, aby temu zapobiec.
W utworze "Do poezji" Broniewski mówi±c "... ca³e ¿ycie jestem na froncie Ikarowy lot..." porównuje siebie do nieszczêsnego lotnika. Tak jak Ikar blisko¶ci± S³oñca, autor jest oczarowany wielk± ide±. Zdaje sobie sprawê, ¿e fascynacja ta niechybnie doprowadzi go do zguby, lecz nie mo¿e siê ju¿ wycofaæ.
Natomiast Ernest Bryll w swym wierszu pt. "Wci±¿ o Ikarach g³osz±" protestuje przeciw powszechnemu idealizowaniu wymienionego w tytule m³odzieñca. Ikar jest dla niego synonimem idealisty, m³odego marzyciela i porównuje go do æmy, bezmy¶lnie lec±cej do ¶wiat³a, by zgin±æ. Bardziej warto¶ciowa wydaje mu siê postawa dojrza³ego, trze¼wo my¶l±cego Dedala, który osi±ga swój cel. "Wci±¿ o Ikarach g³osz± - choæ dolecia³ Dedal..."
Te dwa ró¿ne spojrzenia na dramat Ikara konfrontuje w wierszu pt. "Prawa i obowi±zki" Tadeusz Ró¿ewicz. Poeta wyznaje, ¿e kiedy¶ uwa¿a³ jego historiê za wstrz±saj±c±. Po latach zrozumia³ jednak, ¿e marzyciele i romantyczni ideali¶ci gin±, a ¿ycie musi siê toczyæ dalej, ¿e "...oracz winien oraæ ziemiê, a pasterz pilnowaæ trzody..."
Tak w³a¶nie przedstawia okoliczno¶ci ca³ej tej tragedii malarz Bruegel w swym obrazie zatytu³owanym "Upadek Ikara". Na pierwszym planie widzimy tutaj zwyk³ych ludzi, zajmuj±cych siê swoimi sprawami, a ¶mieræ tytu³owego bohatera jest trudna do zauwa¿enia.
Równie¿ Mickiewicz w programowym wierszu romantyków "Od do m³odo¶ci" nawi±zuje do mitu o Dedaalu i Ikarze, szczególnie do motywu skrzyde³. Podmiot liryczny - m³ody indywidualista pragnie na Ikaryjskich skrzyd³ach wznie¶æ siê ponad martw± rzeczywisto¶æ. Staj± siê one symbolem wy¿szych idea³ów i szlachetnych d±¿eñ.
Kochanowski w "Pie¶ni XXIV" równie¿ chce wznie¶æ siê ponad przeciêtno¶æ. Ma mu to umo¿liwiæ twórczo¶æ porównana tu do tych samych skrzyde³.
2) Inn± bardzo wymown± postaci± jest Prometeusz. Od jego imienia powsta³ termin "prometeizm oznaczaj±cy postawê buntu przeciwko Bogu, niezgody na taki kszta³t ¶wiata, w którym Stwórca zgadza siê na istnienie cierpienia
Okre¶lenie to powsta³o w epoce romantyzmu i wtedy w³a¶nie kreowanie bohaterów utworów na zbawców ludzko¶ci by³o najpopularniejsze. Takiej w³a¶nie operacji dokona³ Mickiewicz w III czê¶ci "Dziadów", gdzie Konrad buntuje siê przeciwko Bogo i pope³nia blu¼nierstwo. Sk³ada on na o³tarzu mi³o¶ci do ludzi ofiarê z samego siebie.
Jan Kasprowicz w hymnie "¦wiêty Bo¿e" uto¿samiaj±c siê z cierpi±cym ludem wielkopolskim przedstawia dok³adnie te same cechy, co mickiewiczowski Konrad.
"Jestem, jestem i p³aczê...
Bijê skrzyd³ami jak ptak ranny
Jak ptak ten nocny
Któremu okiem kazano skrwawionym patrzeæ w blask s³oñca."
"A ty o Bo¿e! o Nie¶miertelny! (...) siedzisz miêdzy gwiazdami (...)i ani spojrzysz na padolny smug."
Na podstawie tych cytatów bardzo wyra¼nie widaæ postawê prometejsk± podmiotu lirycznego, który od w³asnego cierpienia przechodzi do pretensji kierowanych w stronê Boga.
Kazimierz Przerwa - Tetmajer w wierszu pt. "Prometeusz" ma zgodnie z programem dekadentyzmu pretensje do tytana, ¿e zamiast nirwany przyniós³ ludziom ogieñ. Widzimy tutaj zmianê stosunku do Prometeusza.
Wspó³cze¶nie autorzy czêsto podchodz± do mitologii z humorem. Na przyk³ad Szymborska w utworze zatytu³owanym "Pisane w hotelu" ukazuje Prometeusza w stra¿ackim he³mie w otoczeniu wnucz±t.
3) Dla twórców pó¼niejszych epok bardzo wa¿nym okaza³ siê mit o Syzyfie. Opowiada on o daremnych wysi³kach cz³owieka usi³uj±cego wtoczyæ g³az na szczyt góry. Jego cel jest jednak nieosi±galny, gdy¿ tak zadecydowali bogowie.
Powie¶æ Stefana ¯eromskiego pt. "Syzyfowe prace" przedstawia trud, jaki zadawali sobie rusyfikatorzy jako bezowocny i nieefektywny. Widzimy to dok³adnie na przyk³adzie Marcina Borowicza. Ch³opak bêd±c ju¿ prawie przeci±gniêtym na stronê rosyjskich nauczycieli, odnajduje sw± to¿samo¶æ narodow± pod wp³ywem "Reduty Ordona", recytowanej przez jednego z kolegów. Zapowiada to, ¿e polskiej m³odzie¿y nigdy nie da siê zrusyfikowaæ, a wszelkie próby podejmowane w tym kierunku to "syzyfowe prace".
4) Stanis³aw Wyspiañski do powie¶ci "Noc listopadowa" greckich bogów. Zryw narodowy jest tutaj inspirowany przez Nike, a motyw Demeter i Kory - po¿egnanie matki z córk± i odp³yniêcie Kory do Hadesu jest zapowiedzi± klêski powstañców.
5) W wierszu "Nike która siê waha" Zbigniew Herbert o¿ywi³ pos±g greckiej bogini zwyciêstwa, aby wykorzystaæ go jako argument uzasadniaj±cy potrzebê sztuki umacniaj±cej postawy niez³omne i odwa¿ne. Nike w utworze tym chce uca³owaæ ch³opca id±cego do walki. Rezygnuje z tego w obawie, ¿e pieszczota z³amie jego hart ducha. Bogini wie, ¿e jego los jest ju¿ przes±dzony. Jej poca³unek móg³by jedynie sprawiæ, ¿e zamiast w natarciu, zgin±³by on w ucieczce.
Mo¿na by tu wymieniæ jeszcze bardzo wiele utworów, autorów, postaci i mitów. My¶lê jednak, ¿e na przytoczonych przeze mnie przyk³adach dok³adnie widaæ, jak wielki wp³yw wywar³a mitologia na kulturê i sztukê europejsk±. Twórcy poszczególnych epok w odmienny sposób interpretowali j± i mieli na ni± ró¿ne punkty widzenia, jednak zawsze czerpali z niej motywy do swych dzie³. Dlatego stwierdzenie, ¿e "mitologia jest koniecznym warunkiem i pierwszym tworzywem sztuki" uwa¿am za w pe³ni uzasadnione.
Autor: Artur
zanotowane.pldoc.pisz.plpdf.pisz.plpajaa1981.pev.pl