om55

Indeks

po polsku

Ksi�� przed kilku dniami wyjecha� rzeczywi�cie do Zamo�cia w celu czynienia nowych zaci�g�w i nierych�o spodziewano si� jego powrotu, wi�c Wo�odyjowski, Zag�oba i Rz�dzian ruszyli na wypraw� bez niczyjej wiedzy i w najg��bszej tajemnicy, do kt�rej z ludzi pozosta�ych w Zbara�u jeden tylko pan Longinus by� przypuszczony, ale i on, s�owem zwi�zany, milcza� jak zakl�ty.
Wierszu�� i inni oficerowie wiedz�c o �mierci kniazi�wny nie przypuszczali, by odjazd ma�ego rycerza z Zag�ob� by� w jakimkolwiek zwi�zku z narzeczon� nieszcz�snego Skrzetuskiego, i s�dzili, �e to do niego raczej wyruszyli dwaj przyjaciele, tym bardziej �e by� mi�dzy nimi i Rz�dzian, o kt�rym wiedziano, �e Skrzetuskiemu s�u�y. Oni za� pojechali wprost do Chleban�wki i tam czynili przygotowania do pochodu.
Zag�oba zakupi� przede wszystkim za pieni�dze po�yczone od Longina pi�� ros�ych koni podolskich zdolnych do dalekich pochod�w, kt�rych ch�tnie u�ywa�a jazda polska i starszyzna kozacka; ko� taki m�g� dzie� ca�y gna� za bachmatem tatarskim, a szybko�ci� biegu przewy�sza� nawet tureckie, od kt�rych by� wytrzymalszy na wszelkie zmiany pogody, na noce ch�odne i d�d�e. Takich to pi�� biegun�w naby� pan Zag�oba; pr�cz tego dla siebie i towarzysz�w, r�wnie� jak i dla kniazi�wny naby� dostatnie �wity kozackie. Rz�dzian zaj�� si� jukami, a gdy ju� wszystko by�o przewidziane i gotowe, ruszyli w drog�, Bogu i �wi�temu Miko�ajowi, patronowi panien, w opiek� przedsi�wzi�cie oddaj�c.
Tak przebranych �atwo by�o mo�na poczyta� za jakich� ataman�w kozackich i zdarza�o si� cz�sto, �e ich zaczepiali �o�nierze z za��g polskich i stra�y rozrzuconych hen! a� ku Kamie�cowi - ale tym �atwo legitymowa� si� pan Zag�oba. Jechali czas d�u�szy krajem bezpiecznym, bo zaj�tym przez chor�gwie regimentarza Lanckoro�skiego, kt�ry zbli�a� si� z wolna ku Barowi, aby na zbieraj�ce si� tam kupy kozackie mie� oko. Wiedziano ju� powszechnie, �e z uk�ad�w nic nie b�dzie, wi�c wojna wisia�a nad krajem, lubo g��wne si�y nie ruszy�y si� jeszcze. Armistycjum perejas�awskie sko�czy�o si� do Zielonych �wi�tek; wojna podjazdowa nie ustawa�a naprawd� nigdy, a teraz wzmog�a si� i z obu stron czekano tylko has�a. Tymczasem wiosna rozradowa�a si� nad stepem. Stratowana kopytami ko�skimi ziemia pokry�a si� bisiorem traw i kwiecia wyros�ego z cia� poleg�ych rycerzy. Nad pobojowiskami tkwi�y w b��kicie skowronki; na wysoko�ciach ci�gn�o z krzykiem ptactwo rozmaite; wody rozlane marszczy�y si� w �usk� b�yszcz�c� pod ciep�ym powiewem wiatru, a wieczorami �aby p�awi�ce si� w ugrzanej fali do p�na w noc wiod�y radosne rozhowory.
Zdawa�o si�, �e sama natura pragnie rany zabli�ni�, b�le ukoi�, mogi�y ukry� pod kwiatami. Jasno by�o na niebie i ziemi, �wie�o, powietrzno, weso�o, a step ca�y jak malowany b�yszcza� na kszta�t z�otog�owiu, mieni� si� jak t�cza albo pas polski, na kt�rym zr�czna robotnica wszystkie barwy wybornie o�eni. Stepy gra�y od ptactwa i wiatr chodzi� po nich szeroki, kt�ry suszy wody i �niado�� daje twarzom ludzkim.
Wtedy to raduje si� ka�de serce i otuch� nape�nia si� niezmiern�, wi�c te� i nasi rycerze takiej w�a�nie otuchy byli pe�ni. Pan Wo�odyjowski �piewa� ustawicznie, a pan Zag�oba przeci�ga� si� na koniu, nadstawia� z lubo�ci� plec�w na s�o�ce i raz, gdy go dobrze nagrza�o, rzek� do ma�ego rycerza:
- B�ogo mi jest, bo prawd� rzek�szy, po miodzie i w�grzynie nie masz jak s�o�ce na stare ko�ci.
- Dla wszystkich ono jest dobre - odpowiedzia� pan Wo�odyjowski - gdy� zauwa� wa�pan, jak nawet animalia lubi� si� wylegiwa� na s�o�cu.
- Szcz�cie to jest, �e w takiej porze jedziemy po kniazi�wn� - m�wi� dalej Zag�oba - gdy� w zimie przy mrozach trudno by z dziewczyn� ucieka�.
- Niech j� tylko w r�ce dostaniemy, a szelm� jestem, je�eli nam j� kto odbierze.
- Powiem ci, panie Michale - rzek� na to Zag�oba - �e jedn� mam tylko obaw�, a to: �eby w razie wojny Tatarstwo si� w tamtych stronach nie ruszy�o i nas nie ogarn�o; bo z Kozakami damy sobie rady. Ch�opstwu wcale si� nie b�dziemy legitymowali, bo zauwa�y�e�, �e nas za starszych maj�, a Zaporo�cy piernacz szanuj� i Bohunowe imi� tarcz� nam b�dzie.
- Znam ja si� z Tatary, bo nam w pa�stwie �ubnia�skim �ycie na ustawicznym procederze z nimi schodzi�o... a ju� ja i Wierszu�� to nigdy nie mieli�my odpoczynku - odpowiedzia� pan Micha�.
- I ja ich znam - rzek� Zag�oba. - Wspomina�em ci przecie, jakom mi�dzy nimi wiele lat sp�dzi� i do godno�ci wielkich mog�em doj��; ale �em si� nie chcia� zbisurmani�, wi�c musia�em wszystkiego poniecha� i jeszcze mi �mier� m�cze�sk� zada� chcieli za to, �em ich najstarszego ksi�dza na wiar� prawdziw� nam�wi�.
- A m�wi�e� wa�pan kiedy indziej, �e to by�o w Galacie.
- W Galacie by�o swoj� drog�, a w Krymie swoj�. Bo je�eli my�lisz, �e si� w Galacie �wiat ko�czy, to chyba nie wiesz, gdzie pieprz ro�nie. Wi�cej jest syn�w Beliala ni�eli chrze�cijan na tym �wiecie.
Tu wtr�ci� si� do rozmowy Rz�dzian.
- Nie tylko od Tatar�w mo�emy mie� przeszkod� - rzek� - bo nie m�wi�em waszmo�ciom, co mnie Bohun powiedzia�, �e tego jaru paskudne pot�gi pilnuj�. Sama ona olbrzymka, kt�ra kniazi�wny pilnuje, mo�na to jest czarownica, z diab�ami w konfidencji, kt�rzy nie wiem, czy jej o nas nie przestrzegaj�. Mam ci ja wprawdzie kul�, com j� sam na �wi�con� pszenic� la�, gdy� inna si� jej nie chwyta, ale opr�cz tego upiorzysk�w tam podobno ca�e regimenty, kt�re wej�cia broni�. Ju� to g�owa ichm�ci�w w tym, �eby mnie co z�ego nie spotka�o, bo zaraz by mi nagroda przepad�a.
- Trutniu jeden! - rzecze pan Zag�oba. - W�a�nie te� nam w g�owie o twoim zdrowiu my�le�. Nie skr�ci ci diabe� karku, a cho�by i skr�ci�, to wszystko jedno, bo ty i tak za swoje �akomstwo b�dziesz pot�piony. Za stary ja wr�bel, �eby mnie na plewy bra�, i to sobie zakonotuj, �e je�li Horpyna mo�na czarownica, to ja mo�niejszy od niej czarownik, bom si� w Persji ciemnego kunsztu uczy�. Ona diab�om s�u�y, a oni mnie i m�g�bym nimi jako wo�mi ora�, jeno nie chc� maj�c zbawienie duszy na uwadze.
- To dobrze, m�j jegomo��, ale na ten raz to ju� niech jegomo�� swojej mocy u�yje, bo zawsze� lepiej by� w bezpieczno�ci.
- Ja za� wi�cej ufam w nasz� dobr� spraw� i bosk� opiek� - rzek� Wo�odyjowski. - Niech�e tam Horpyny i Bohuna czarni strzeg�, a z nami s� anieli niebiescy, kt�rym najlepszy piekielny komunik nie dotrzyma; na kt�ren przypadek �wi�temu Micha�owi Archanio�owi siedm �wiec z bia�ego wosku ofiaruj�.
- To ju� i ja na jedn� si� przy�o�� - rzek� Rz�dzian - �eby mnie jegomo��, pan Zag�oba, pot�pieniem nie straszy�.
- Pierwszy ja ci� do piek�a wyprawi� - odpowiedzia� szlachcic - je�li si� poka�e, �e miejsca nie wiesz dobrze.
- Jak to nie wiem? Byle�my do Wa�adynki dojechali, to ju� z zawi�zanymi oczyma trafi�. Pojedziemy brzegiem ku Dniestrowi, a jar b�dzie po prawej r�ce; kt�ren po tym poznamy, �e wej�cie do niego ska�� zawalone. Na pierwszy rzut oka wydaje si�, �e wcale wjecha� nie mo�na, ale w skale jest wyrwa, przez kt�r� dwa konie obok siebie przejd�. Jak ju� tam b�dziemy, to nam nikt nie umknie, bo to jest jedyny wch�d i wych�d z jaru, naoko�o za� �ciany tak wysokie, �e ptak ledwie przeleci. Czarownica morduje ludzi, kt�rzy tam bez pozwole�stwa wchodz�, i jest du�o ko�ciotrup�w, ale na to Bohun nie kaza� zwa�a�, jeno jecha� i krzycze�: �Bohun! Bohun!...� Dopiero� ona do nas z przyja�ni� wyjdzie... Pr�cz Horpyny jest tam jeszcze i Czeremis, kt�ren z piszczeli okrutnie strzela. Oboje musimy u�mierci�.
- Onego Czeremisa nie m�wi�, ale bab� do�� b�dzie zwi�za�.
- Za�by j� tam jegomo�� zwi�za�! Ona taka mocna, �e pancerz jak koszul� rozdziera, a podkowa to jeno jej w r�ku chrupnie. Chyba jeden pan Podbipi�ta da�by jej rady, ale nie my. Daj no jegomo�� pok�j, mam ja na ni� kul� �wi�con�, niech�e ju� na t� diablic� przyjdzie czarna godzina; inaczej lecia�aby za nami jak wilczyca, a na Kozak�w wy�a i pewnie by�my nie tylko panny, ale w�asnych g��w zdrowo nie przywie�li.
Na podobnych rozmowach i naradach schodzi� im czas w drodze. A jechali �pieszno, mijaj�c miasteczka, sio�a, chutory i mogi�y. Szli na Jarmoli�ce ku Barowi, sk�d dopiero mieli si� zwr�ci� ukosem w stron� Jampola i Dniestru. Przechodzili przez te okolice, w kt�rych niegdy� Wo�odyjowski pobi� Bohuna - i pana Zag�ob� z jego r�k uwolni�. Trafili nawet do tego samego chutoru i zatrzymali si� w nim na noc. Czasem te� wypada�y im noclegi i pod go�ym niebem, w stepie, a w�wczas pan Zag�oba urozmaica� je opowiadaniem dawnych swych przyg�d, tych, kt�re si� zdarzy�y, i takich, kt�re wcale si� nie zdarzy�y. Ale najwi�cej rozmawiano o kniazi�wnie i o jej przysz�ym uwolnieniu z niewoli u czarownicy.
Wyjechawszy wreszcie z okolic trzymanych w ryzie przez za�ogi i chor�gwie Lanckoro�skiego, weszli w kraj kozaczy, w kt�rym nic nie pozosta�o si� Lach�w, bo tych, kt�rzy nie uciekli, wyt�piono ogniem i mieczem. Maj sko�czy� si� i nasta� czerwiec znojny, a oni ledwie trzeci� cz�� podr�y odbyli, bo droga by�a daleka i trudna. Na szcz�cie, od strony kozactwa �adne nie grozi�o im niebezpiecze�stwo. Ch�opskim watahom nie legitymowali si� wcale, bo te najcz�ciej za starszych zaporoskich ich mia�y. Wszelako od czasu do czasu pytano ich, co by za jedni byli, a w�wczas pan Zag�oba, je�eli pytaj�cym by� Ni�owy, pokazywa� piernacz Bohun�w, je�li za� zwyk�y rezun z czerni, to nie zsiadaj�c z konia, kopa� go nog� w piersi i obala� na ziemi� - inni za� patrz�c na to, zaraz otwierali im drog�, my�l�c, �e to nie tylko sw�j jedzie, ale i kto� bardzo godny, skoro bije. �Mo�e Krzywonos, Bur�aj albo i sam bat'ko Chmielnicki.�
Wielce jednak narzeka� pan Zag�oba na s�aw� Bohuna, bo si� zbyt pytaniami o niego uprzykrzali Ni�owi, przez co i zw�oki w podr�y zdarza�y si� niema�e. I zwykle nie by�o ko�ca pytaniom : czy zdr�w? czy �yje? - bo si� ju� wie�� o jego �mierci a� pod Jahorlik i porohy rozbieg�a. A gdy podr�ni opowiadali, �e zdr�w i wolny i �e jego to w�a�nie s� wys�a�cami, tedy ca�owano ich i cz�stowano; otwiera�y si� im wszystkie serca, a nawet worki, z czego chytry pacho�ek pana Skrzetuskiego nie omieszka� korzysta�.
W Jampolu przyj�� ich Bur�aj, kt�ry tu z wojskiem ni�owym i czerni� na Tatar�w budziackich czeka�, stary, s�awny pu�kownik. Ten przed laty Bohuna rzemios�a wojennego uczy�; na wyprawy czarnomorskie z nim chodzi� i Synop� na wsp�k� w jednej z takich wypraw zrabowali, wi�c te� kocha� go jak syna i wdzi�cznie przyj�� jego wys�a�c�w nie okazuj�c najmniejszej nieufno�ci, zw�aszcza �e zesz�ego roku Rz�dziana przy nim widzia�. Owszem, dowiedziawszy si�, �e Bohun �yje i na Wo�y� zd��a, uczt� z rado�ci wys�a�com wyda� i sam si� na niej upi�.
Obawia� si�, by�o, pan Zag�oba, a�eby Rz�dzian podpiwszy nie wygada� si� z czym niepotrzebnym, ale pokaza�o si�, �e szczwany jak lis pacho�ek tak si� umia� obraca�, �e m�wi�c prawd� w�wczas tylko, gdy j� mo�na by�o powiedzie�, sprawy przez to nie nara�a�, a tym wi�ksz� ufno�� zyskiwa�. Dziwnie jednak by�o s�ucha� naszym rycerzom tych rozm�w prowadzonych z jak�� straszliw� szczero�ci�, w kt�rych ich nazwiska cz�sto si� powtarza�y.
- S�yszeli my - m�wi� Bur�aj - �e Bohun w pojedynku usieczon. A nie wiecie wy, kto jego usiek�?
- Wo�odyjowski, oficer kniazia Jaremy - odpowiedzia� spokojnie Rz�dzian.
- Ej, �eby ja go w r�ce dosta�, zap�aci�by mu ja za naszego soko�a. Ze sk�ry ja by jego obdar�!
Pan Wo�odyjowski ruszy� na to owsianymi w�sikami i spojrza� na Bur�aja takim wzrokiem, jakim chart spogl�da na wilka, kt�rego mu nie wolno uchwyci� za gardziel, a Rz�dzian rzek�:
- Dlatego to ja wam m�wi�, mo�ci pu�kowniku, jego nazwisko.
�Diabe� b�dzie mia� prawdziw� pociech� z tego ch�opaka!� - pomy�la� pan Zag�oba.
- Ale - m�wi� dalej Rz�dzian - ten nie tyle winien, bo jego sam Bohun wyzwa� nie wiedz�c, jak� szabl� wyzywa Inny tam by� szlachcic, najwi�kszy Bohuna wr�g, kt�ry raz ju� kniazi�wn� mu z r�k wydar�.
- A to kto taki?
- At! stary op�j, co si� przy naszym atamanie w Czehrynie wiesza� i druha dobrego jego udawa�.
- B�dzie on jeszcze wisia�! - wykrzykn�� Bur�aj.
- Kpem jestem, je�eli temu pokurczowi uszu nie obetn�! - mrukn�� Zag�oba.
- Tak go usiekli - prawi� Rz�dzian - �e innego dawno by ju� kruki dzioba�y, ale w naszym atamanie dusza rogata i wyzdrowia�, chocia� do W�odawy ledwie si� dowl�k�, i tam by te� pewno rady sobie nie da�, �eby nie my. My jego na Wo�y� wyprawili, gdzie nasi g�r�, a samych tu po dziewczyn� wys�a�.
- Zgubi� jego te czarnobrewy! - mrukn�� Bur�aj. - I ja jemu to dawno przepowiada�. A czy to mu nie lepiej by�o poigra� z dziewczyn� po kozacku, a potem kamie� do szyi i w wod�, jak my na Czarnym Morzu robili?
Tu ledwie wytrzyma� pan Wo�odyjowski, tak by� w swoim sentymencie dla p�ci bia�ej zraniony. Zag�oba za� roz�mia� si� i rzek�:
- Pewnie by tak lepiej.
- Ale wy dobre druhy! - m�wi� Bur�aj - wy jego nie opu�cili w potrzebie, a ty ma�y (tu zwr�ci� si� do Rz�dziana), ty najlepszy ze wszystkich, bo ja ju� ciebie w Czehrynie widzia�, jak ty naszego soko�a pilnowa� i ho�ubi�. No! tak i ja wam druh. Wy m�wcie, czego wam potrzeba! mo�ojc�w czy koni? - tak ja wam dam, �eby si� wam gdzie z powrotem krzywda nie sta�a.
- Mo�ojc�w nam nie potrzeba, mo�ci pu�kowniku - odrzek� Zag�oba - bo my swoi ludzie i swoim krajem pojedziemy, a B�g nie daj z�ego spotkania, to z wielk� watah� gorzej ni� z ma��, ale konie co naj�ciglejsze to by si� przyda�y.
- Dam wam takie, �e ich i bachmaty chanowe nie dogoni�.
Wtem Rz�dzian odezwa� si� nie trac�c sposobnej pory:
- I hroszi ma�o nam daw ataman, bo sam ne maw, a za Brac�awiem miara owsa talara.
- To hody ze mn� do komory - rzek� Bur�aj.
Rz�dzian nie da� sobie tego dwa razy powtarza� i znikn�� wraz ze starym pu�kownikiem za drzwiami, a gdy po chwili ukaza� si� znowu, rado�� bi�a mu z puco�owatego oblicza i siny �upan odyma� mu si� jako� na brzuchu.
- No, jed�cie z Bogiem - ozwa� si� stary Kozak - a jak dziewczyn� we�miecie, tak wst�pcie do mnie, niech i ja Bohunow� zazul� zobacz�.
- Nie mo�e to by�, mo�ci pu�kowniku - odrzek� �mia�o pacho�ek - bo ta Laszka okrutnie si� stracha i raz si� ju� no�em pchn�a. Boimy si�, by jej co z�ego si� nie sta�o. Lepiej niech ju� ataman sobie z ni� radzi.
- Poradzi!... nie b�dzie ona mu si� stracha�a. Laszka bi�oruczka! Kozak jej �mierdzi! - mrukn�� Bur�aj. - Jed�cie z Bogiem! niedaleko ju� macie!
Z Jampola niezbyt ju� by�o daleko do Wa�adynki, ale droga trudna, a raczej ustawiczne bezdro�e rozpo�ciera�o si� przed rycerzami, bo w owych czasach tamtejsze okolice by�y jeszcze pustyni� z rzadka tylko osiad�� i zabudowan�. Szli tedy od Jampola nieco na zach�d, oddalaj�c si� od Dniestru, aby i�� nast�pnie z biegiem w�d Wa�adynki, ku Raszkowowi, bo tylko tak id�c mo�na by�o trafi� do jaru. Na niebie bieli� si� �wit, gdy� uczta u Bur�aja przeci�gn�a si� do p�nej nocy, i pan Zag�oba wyrachowa�, �e przed zachodem s�o�ca nie odnajd� jaru, ale by�o to mu w�a�nie na r�k�, chcia� bowiem po uwolnieniu Heleny zostawi� noc za sob�. Tymczasem jad� rozmawiali, jak dotychczas s�u�y�o im we wszystkim szcz�cie przez ca�� drog�, a pan Zag�oba wspominaj�c uczt� Bur�ajow� tak m�wi�:
- Przypatrzcie si� jeno, jak to ci Kozacy, kt�rzy �yj� w bractwie, wspieraj� si� wzajemnie w ka�dym terminie! Nie m�wi� o czerni, kt�r� oni pogardzaj� i dla kt�rej, je�eli diabe� im pomo�e zrzuci� nasz� zwierzchno��, gorszymi jeszcze b�d� panami; ale w bractwie jeden za drugiego w ogie� skoczy� gotowy, nie tak jak mi�dzy nasz� szlacht�.
- Gdzie tam, m�j jegomo�� - odpar� na to Rz�dzian. - By�em ja mi�dzy nimi d�ugo i widzia�em, jako si� mi�dzy sob� niby wilcy za�eraj�, a gdyby Chmielnickiego nie sta�o, kt�ry ich to si��, to polityk� w ryzie trzyma, wnet by si� ze szcz�tem poza�erali. Ale ten Bur�aj to jest wielki mi�dzy nimi wojownik i sam Chmielnicki jego szanuje.
- Ale ty pewnie ju� masz dla niego kontempt, bo ci si� obedrze� pozwoli�. Ej, Rz�dzian, Rz�dzian! nie umrzesz ty w�asn� �mierci�!
- Co komu pisano, m�j jegomo��! Wszak�e nieprzyjaciela w pole wywie�� chwalebna to jest rzecz i Bogu mi�a!
- Tote� nie to ci si� gani, ale twoj� chciwo��. Ch�opski to sentyment, szlachcica niegodny, za kt�ry pewnie b�dziesz pot�piony.
- Nie po�a�uj� ja na �wiec� do ko�cio�a, jak mi si� uda zarobi�, aby te� i Pan B�g mia� ze mnie korzy�� i nadal mnie b�ogos�awi�; a �e rodzicieli wspomagam, to nie grzech.
- Co za szelma na cztery nogi kuta! - wykrzykn�� zwracaj�c si� do Wo�odyjowskiego pan Zag�oba. - My�la�em, �e razem ze mn� i fortele moje p�jd� do trumny, ale widz�, �e to frant jeszcze wi�kszy. To� my przez chytro�� tego pacho�ka uwolnimy nasz� kniazi�wn� od Bohunowej niewoli za Bohunowym pozwoleniem i na Bur�ajowych koniach! Widzia��e kto kiedy podobn� rzecz? A na poz�r trzech groszy by� za tego pacho�ka nie da�. Rz�dzian u�miechn�� si� z zadowoleniem i odrzek�:
- Albo to nam b�dzie �le, m�j jegomo��?
- Uda�e� mi si� i �eby nie twoja chciwo��, to bym ci� do s�u�by wzi��; ale skoro� Bur�aja tak w pole wywi�d�, ju� ci to, �e� mnie nazwa� opojem, przebaczam.
- To nie ja tak jegomo�ci nazwa�em, jeno Bohun.
- B�g go te� skara� - odrzek� Zag�oba.
Na takich rozmowach zeszed� im ranek, ale gdy ju� s�o�ce wytoczy�o si� wysoko na sklep niebieski, chwyci�a ich powaga, bo za kilka godzin mieli ujrze� Wa�adynk�. Po d�ugiej podr�y byli na koniec u celu, ale niepok�j, naturalny w podobnych wypadkach, wkrad� im si� do serc. �yje-li jeszcze Helena? a je�eli �yje, to czy znajd� j� w jarze? Horpyna mog�a j� wywie�� lub mo�e j� w ostatniej chwili ukry� w nieznanych rozpadlinach jaru albo u�mierci�. Przeszkody nie by�y jeszcze przezwyci�one, niebezpiecze�stwa wszystkie nie min�y. Mieli wprawdzie wszystkie znaki, po kt�rych Horpyna powinna by�a ich rozezna� jako Bohunowych wys�a�c�w pe�ni�cych jego wol�; ale nu� diab�y lub duchy j� ostrzeg�? Tego obawia� si� najwi�cej Rz�dzian, a i pan Zag�oba, cho� si� mia� za bieg�ego w ciemnym kunszcie nie my�la� o tym bez niepokoju. W takim bowiem razie zastaliby jar pusty albo - co gorzej - Kozak�w z Raszkowa ukrytych w nim na zasadzce. Serca bi�y im coraz mocniej, a gdy wreszcie po kilku jeszcze godzinach drogi z wysokiej kraw�dzi jaru ujrzeli b�yszcz�c� z dala wst��k� wody, puco�owata twarz Rz�dziana przyblad�a troch�.
- To Wa�adynka! - rzek� przyciszonym g�osem.
- Ju�? - pyta� r�wnie cicho Zag�oba. - Jak my to ju� blisko!...
- Oby nas tylko B�g ustrzeg�! - odpar� Rz�dzian. - M�j jegomo��, niech no jegomo�� pocznie zakl�cia, bo okrutnie si� boj�.
- G�upstwo zakl�cia! Prze�egnamy rzek� i czelu�cie, to lepiej pomo�e.
Pan Wo�odyjowski najspokojniejszy by� ze wszystkich, ale milcza�; obejrza� tylko starannie pistolety i podsypa� na nowo, po czym zmaca�, czy szabla lekko wychodzi z pochwy.
- Mam i ja kul� �wi�con� w tym oto pistolecie - rzek� Rz�dzian.- W imi� Ojca i Syna, i Ducha �wi�tego! Ruszajmy!
- Ruszajmy! ruszajmy!
Po niejakim czasie znale�li si� nad brzegiem rzeczki i zwr�cili konie w kierunku jej biegu. Tu pan Wo�odyjowski zatrzyma� ich na chwil� i rzek�:
- Niech Rz�dzian we�mie piernacz, bo jego czarownica zna, i niech�e pierwszy z ni� paktuje, �eby si� nas nie przestraszy�a i nie uciek�a w jak� czelu�� z kniazi�wn�.
- Ja pierwszy nie pojad�, r�bcie waszmo�ciowie, co chcecie - rzek� Rz�dzian.
- To jed�, trutniu, na ostatku!
To powiedziawszy pan Wo�odyjowski ruszy� pierwszy, za nim jecha� pan Zag�oba, a w ko�cu z powodnymi ko�mi c�apa� Rz�dzian ogl�daj�c si� niespokojnie na wszystkie strony. Kopyta ko�skie szcz�ka�y po kamieniach, naok� panowa�a g�ucha cisza pustyni, jeno szara�cze i koniki polne, ukryte w rozpadlinach i szparach, ksyka�y g�o�no, bo dzie� by� znojny, chocia� s�o�ce zesz�o ju� znacznie z po�udnia. Je�d�cy nadjechali na koniec nad wzg�rze okr�g�e jak przewr�cona tarcza rycerska, nad kt�rym rozpadaj�ce si� i zwietrza�e od s�o�ca ska�y tworzy�y kszta�ty podobne do rumowisk, do zwalisk dom�w i wie� ko�cielnych; my�la�by�: zamek lub miasto zburzone wczoraj przez nieprzyjaciela. Rz�dzian spojrza� i tr�ci� pana Zag�ob�.
- To Wra�e Uroczyszcze - rzek� - poznaj� z tego, co mnie Bohun powiada�. T�dy w nocy nikt �ywy nie przejdzie.
- Je�li nie przejdzie, to mo�e przejedzie - odpar� Zag�oba. - Tfu! co za jaki� przekl�ty kraj! Ale �e przynajmniej na dobrej jeste�my drodze!
- To ju� niedaleko! - rzek� Rz�dzian.
- Chwa�a Bogu! - odpowiedzia� pan Zag�oba i my�l jego unios�a si� ku kniazi�wnie.
By�o mu jako� dziwnie na duszy i widz�c te dzikie brzegi Wa�adynki, t� pustyni� i g�usz�, prawie nie wierzy� sobie, �eby kniazi�wna mog�a by� tak blisko - ona, dla kt�rej tyle przyg�d i niebezpiecze�stw przeby� i kt�r� tak pokocha�, �e gdy przysz�a wie�� o jej �mierci, to sam nie wiedzia�, co robi� z �yciem i ze staro�ci�. Ale z drugiej strony, cz�owiek oswaja si� nawet z nieszcz�ciem, pan Zag�oba za� przez tyle czasu z�y� si� z my�l�, �e ona porwana, daleko i w Bohunowej mocy, i� teraz nie �mia� sobie powiedzie�: oto ju� nadchodzi koniec t�sknoty, koniec poszukiwa�, nadchodzi czas pomy�lno�ci i spokoju. Przy tym i inne pytania cisn�y mu si� do g�owy: co te� ona powie, gdy go ujrzy? zali si� we �zach nie rozp�ynie? Bo ten ratunek po tak d�ugiej i ci�kiej niewoli spadnie na ni� jak piorun niespodziewanie. �B�g ma swoje dziwne drogi - my�la� Zag�oba - i tak potrafi� wszystko powi�za�, �e z tego jest tryumf cnocie, a zawstydzenie nieprawo�ciom.� B�g to odda� naprz�d Rz�dziana w r�ce Bohuna, a potem uczyni� z nich przyjaci�. B�g to sprawi�, �e wojna, sroga matka, odwo�a�a dzikiego atamana z tych pustkowi, do kt�rych �up sw�j jak wilk uni�s�. B�g p�niej wyda� go w r�ce Wo�odyjowskiego i znowu zetkn�� z Rz�dzianem - i tak si� wszystko z�o�y�o, �e teraz ot, gdy tam Helena reszt� nadziei mo�e traci i ju� znik�d, znik�d nie spodziewa si� pomocy - pomoc tu�! �Ko�czy si� twoje p�akanie i zgryzota, c�ruchno moja - my�la� dalej Zag�oba - i niezad�ugo przyjdzie na ci� rado�� niezmierna. Oj! a b�dzie� ona wdzi�czna, b�dzie r�czki sk�ada�a! a dzi�kowa�a!�
Tu stan�a dziewczyna panu Zag�obie w oczach jakoby �ywa - i rozczuli� si� szlachcic okrutnie, i pogr��y� si� ca�kiem w rozmy�laniach o tym, co to za chwil� si� zdarzy.
Wtem Rz�dzian poci�gn�� go z ty�u za r�kaw:
- Jegomo��!
- A co? - spyta� Zag�oba niekontent, i� mu przerwano bieg my�li.
- Czy jegomo�� widzia�? Wilk pomkn�� przed nami.
- To i c�?
- A czy to tylko by� wilk?
- Ca�uj�e go w nos.
W tej chwili Wo�odyjowski zatrzyma� konia.
- Czy�my drogi nie zmylili? - pyta� - bo to ju� by powinno by�.
- Nie! - odrzek� Rz�dzian - tak jedziemy, jak Bohun m�wi�. Da�by B�g, a�eby to ju� by�o po wszystkim.
- B�dzie nied�ugo, je�eli dobrze jedziemy.
- Chcia�em te� jeszcze waszmo�ci�w prosi�, aby jak b�d� gada� z czarownic�, na owego Czeremisa uwa�a�; wielki to ma by� paskudnik, ale podobno z rusznicy okrutnie strzela.
- Nie b�j si�, jazda!
Zaledwie ujechali kilkadziesi�t krok�w, konie pocz�y tuli� uszy i chrapa�. Na Rz�dzianie sk�ra zmieni�a si� w jaszczur, bo spodziewa� si�, �e lada chwila zza za�amu ska�y rozlegnie si� wycie upiora lub wytoczy si� jaki kszta�t szkaradny a nieznany - ale pokaza�o si�, �e konie chrapa�y tylko dlatego, �e przechodzi�y tu� ko�o legowiska owego wilka, kt�ry tak poprzednio zaniepokoi� pacho�ka. Naok� by�a cisza; nawet szara�cze przesta�y ksyka�, bo ju� i s�o�ce schyli�o si� na drug� stron� nieba. Rz�dzian prze�egna� si� i uspokoi�.
Nagle Wo�odyjowski wstrzyma� konia.
- Widz� jar - rzek� - do kt�rego gardziel ska�� zatkana, a w skale wyrwa.
- W imi� Ojca i Syna, i Ducha - szepn�� Rz�dzian - to tu!
- Za mn�! - skomenderowa� pan Micha�, skr�caj�c konia.
Po chwili stan�li u wyrwy i przejechali jakby pod sklepieniem kamiennym. Otworzy� si� przed nimi jar g��boki, g�sto zaro�ni�ty po bokach, rozsuwaj�cy si� w dali w obszern�, p�kolist� r�wnink�, obwiedzion� jakby olbrzymimi murami.
Rz�dzian pocz�� wo�a�, ile mu si� w piersiach starczy�o:
- Bo-hun! Bo-hun! Bywaj, wied�mo! bywaj! Bo-hun! Bo-hun!
Zatrzymali konie i stali przez czas jaki� w milczeniu, po czym pacho�ek zn�w j�� wo�a�:
- Bohun! Bohun!
Z dala dosz�o szczekanie ps�w.
- Bohun! Bohun!...
Na lewym zr�bie jaru, na kt�ry pada�y czerwone i z�ote promienie s�o�ca, pocz�y szele�ci� g�ste krzewy g�ogu i dzikiej �liwiny i po chwili ukaza�a si� niemal na samym szczycie stoku jaka� posta� ludzka, kt�ra przechyliwszy si� i przykrywszy oczy r�k�, wpatrywa�a si� pilnie w przyby�ych.
- To Horpyna! - rzek� Rz�dzian i zwin�wszy d�onie ko�o ust pocz�� po raz trzeci wo�a�:
- Bohun! Bohun!
Horpyna pocz�a schodzi� i id�c wygina�a si� w ty� dla r�wnowagi. Sz�a szybko, a za ni� toczy� si� jaki� ma�y, kr�py cz�owieczek z d�ug� tureck� rusznic� w r�ku; krze �ama�y si� pod pot�nymi stopami wied�my, kamienie spada�y spod nich, hucz�c, na dno jaru, i tak przechylona, w czerwonych blaskach, wydawa�a si� istotnie jak�� olbrzymi�, nadprzyrodzon� istot�.
- Kto wy? - rzek�a wielkim g�osem, stan�wszy na dnie.
- Jak si� masz, basetlo? - rzek� Rz�dzian, kt�remu na widok ludzi, nie duch�w, wr�ci�a ca�a zwyk�a flegma.
- Ty s�uga Bohun�w? ty! poznaj� ci�! Ty ma�y, a ci, co za jedni?
- Druhy Bohunowi.
- Kra�na wied�ma - mrukn�� pod w�sikami pan Micha�.
- A po co wy tu przyjechali?
- Masz tu piernacz, n� i pier�cie�, wiesz, co to znaczy?
Olbrzymka wzi�a znaki do r�ki i pocz�a je pilnie rozpatrywa�, po czym rzek�a :
- Te same s�! Wy po kniazi�wn�?
- Tak jest. A zdrowa ona?
- Zdrowa. Czemu to Bohun sam nie przyjecha�?
- Bohun ranny.
- Ranny?... Ja to we m�ynie widzia�a.
- Je�eli� widzia�a, to czego pytasz? ��esz, waltornio! - rzek� poufale Rz�dzian.
Wied�ma pokaza�a w u�miechu bia�e jak u wilka z�by i z�o�ywszy d�o� w ku�ak szturchn�a pod bok Rz�dziana.
- Ty ma�y, ty!
- P�jdziesz precz!
- Nie daruj! poca�uj! hu! A kiedy we�miecie kniazi�wn�?
- Zaraz, jeno koniom odpoczniemy.
- To bierzcie! Pojad� i ja z wami.
- A ty po co?
- Memu bratu �mier� pisana Jego Lachy na pal wsadz�. Pojad� z wami.
Rz�dzian pochyli� si� w kulbace niby dla �atwiejszej rozmowy z olbrzymk� i r�ka jego spocz�a nieznacznie na kolbie pistoletu.
- Czeremis, Czeremis! - rzek� pragn�c zwr�ci� uwag� swych towarzysz�w na kar�a.
- Po co ty tego wo�asz? On ma j�zyk urzni�ty.
- Ja jego nie wo�am, jeno si� jego urodzie dziwuj�. Ty jego nie odjedziesz, on tw�j m��.
- On m�j pies.
- I was tylko dwoje w jarze?
- Dwoje; kniazi�wna trzecia!
- To dobrze. Ty jego nie odjedziesz.
- Pojad� z wami, m�wi�am ci.
- A ja ci m�wi�, �e zostaniesz.
W g�osie pacho�ka by�o co� takiego, �e olbrzymka odwr�ci�a si� na miejscu z twarz� niespokojn�, bo podejrzenie wst�pi�o jej nagle w dusz�.
- Szczo ty? - rzek�a.
- Ot, szczo ja! - odpar� Rz�dzian i hukn�� jej mi�dzy piersi z pistoletu tak z bliska, �e dym zakry� j� na chwil� zupe�nie.
Horpyna cofn�a si� w ty� z rozkrzy�owanymi r�koma; oczy wylaz�y jej na wierzch g�owy, jakie� nieludzkie skrzeczenie wysz�o jej z gardzieli, zachwia�a si� i pad�a na wznak jak d�uga.
W tej samej chwili pan Zag�oba ci�� Czeremisa szabl� przez g�ow�, a� ko�� zgrzytn�a pod ostrzem ; potworny karze� nie wyda� ani j�ku, tylko zwin�� si� w k��bek jak robak i pocz�� drga�, palce za� u jego r�k otwiera�y si� i zamyka�y na przemian, na kszta�t pazur�w konaj�cego rysia.
Zag�oba obtar� po�� od �upana dymi�c� szabl�, a Rz�dzian zeskoczy� z konia i chwyciwszy kamie� rzuci� go na szerokie piersi Horpyny, nast�pnie pocz�� szuka� czego� za pazuch�.
Olbrzymie cia�o wied�my kopa�o jeszcze ziemi� nogami, konwulsja wykrzywi�a jej straszliwie twarz, na wyszczerzonych z�bach osiad�a krwawa piana, a z gard�a wychodzi�o g�uche chrapanie.
Tymczasem pacho�ek wydoby� z zanadrza kawa�ek kredy �wi�conej, naznaczy� ni� krzy� na kamieniu i rzek�:
- Teraz nie wstanie.
Po czym wskoczy� na kulbak�.
- W konie! - skomenderowa� pan Wo�odyjowski.
Pomkn�li i biegli jak wicher wzd�u� krynicy p�yn�cej �rodkiem jaru; min�li d�by rozrzucone z rzadka po drodze i oczom ich ukaza�a si� chata, a dalej wysoki m�yn, kt�rego wilgotne ko�o b�yszcza�o jak czerwona gwiazda w promieniach s�o�ca. Pod chat� dwa czarne ogromne psy, uwi�zane na postronkach przy w�g�ach, rwa�y si� ku nadje�d�aj�cym szczekaj�c z w�ciek�o�ci� i wyj�c. Pan Wo�odyjowski jecha� pierwszy i pierwszy dolecia�; z konia zeskoczy�, a nast�pnie dobieg�szy do drzwi wchodowych kopn�� je nog� i wpad� do sieni brz�cz�c ostrogami i szabl�.
W sieni na prawo przez otwarte drzwi wida� by�o obszern� izb�, pe�n� wi�r�w, z ogniskiem u�o�onym w �rodku, nape�nion� dymem; na lewo drzwi by�y zamkni�te.
�Tam ona musi by�!� - pomy�la� pan Wo�odyjowski i skoczy� ku nim.
Szarpn��, otworzy� - wpad� na pr�g i w progu stan�� jak wryty.
W g��bi izby, r�k� oparta o kraw�d� �o�a, sta�a Helena Kurcewicz�wna, blada, z rozpuszczonym na plecy i ramiona w�osem, a przera�one jej oczy utkwione w Wo�odyjowskiego pyta�y: kto� ty jest? czego tu chcesz? - bo nigdy przedtem nie widzia�a ma�ego rycerza. On za� zdumia� si� na widok tej pi�kno�ci i tej komnaty pokrytej aksamitami i z�otog�owiem. Na koniec przyszed� do s�owa i rzek� po�piesznie:
- Nie b�j si� wa�panna: my Skrzetuskiego przyjaciele!
W�wczas kniazi�wna rzuci�a si� na kolana.
- Ratujcie mnie! - wo�a�a sk�adaj�c r�ce.
Ale w tej samej chwili wpad� pan Zag�oba trz�s�cy si�, czerwony, zadyszany.
- To my! - krzycza� - to my z pomoc�!
Us�yszawszy te s�owa i ujrzawszy znajom� twarz kniazi�wna przechyli�a si� jak kwiat podci�ty, r�ce jej opad�y, oczy pokry�y si� fr�dzlistymi zas�onami i zemdla�a.

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

pajaa1981.pev.pl

om55

po polsku

Menu