96 (2)

Indeks

po polsku

Kategoria:
Polski

Zakres:
XX lecie

Tytu�:
"Granica" jako powie�� filozoficzna, psychologiczna i spo�eczno - polityczna.

Dodano:
1999.08.17

Problematyka spo�eczno - polityczna:

Na tre�� spo�eczn� i polityczn� utworu mia� czas jego powstania, bowiem lata 1932 - 35 to okres kryzysu spo�ecznego i politycznego, kiedy w spo�ecze�stwie dominuj� pesymistyczne nastroje. Na�kowska prezentuje polsk� sytuacj� spo�eczn�, rozdzia� pomi�dzy warstwami ni�szymi a wy�szymi. Reprezentatywnym i niemal symbolicznym tego przyk�adem jest kamienica Kolichowskiej. Piwnice tej kamienicy s� zamieszkiwane przez biedot� miejsk�, m.in przez rodzin� Go��bskich. Jasia Go��bska z chor� matk� i kolejno umieraj�cymi dzie�mi mieszka w wilgotnej i ciemnej piwnicy, w kt�rej �lepnie jej ostatnia c�reczka. Poniewa� sama jest w�t�a i chorowita, nie ma szans na znalezienie pracy. Utrzymuje si� dzi�ki bezp�atnemu obiadowi pomocy spo�ecznej, kt�ry rozdziela na trzy porcje. Jej brat Franek Borbocki traci prac� w zwi�zku z redukcj� robotnik�w w fabryce. Biedota miejska �yje w strasznej n�dzy, bez szans na popraw� tego losu, bez �adnego zabezpieczenia. Przyk�adem niesprawiedliwo�ci spo�ecznej jest los Bogutowej, matki Justyny. Kobieta pracowita, uczciwa, ca�e �ycie s�u�y w domach ziemia�skich i szlacheckich, z kt�rych jest usuwana, gdy� z powodu choroby nie mo�e poradzi� sobie z wszystkimi obowi�zkami. Nie posiada �adnego zabezpieczenia na staro��, poniewa� jej oszcz�dno�ci ulokowane w jakim� banku przepad�y wraz z jego rozwi�zaniem. Bogutowa umiera w czasie operacji, gdy� zbyt p�no przywieziono j� do szpitala. Na jej pogrzebie nie ma �adnego z pracodawc�w, dla kt�rych straci�a zdrowie. Na�kowska pokazuje, jak silnie zakodowane s� w �wiadomo�ci ludzi podzia�y spo�eczne. R�wno�� ludzi jest ide� abstrakcyjn�, nie maj�c� �adnego zwi�zku z rzeczywisto�ci�. Takim fa�szywym bana�em okazuje si� np. stwierdzenie Kolichowskiej, �e "s�u��ca to taki sam cz�owiek, jak ka�dy inny". Bo przecie� dla s�u��cej s� schody, kt�rymi nosi si� w�giel i jarzyny, s�u��ca sama jada w kuchni to, co zostanie ze sto�u i dopiero wtedy, gdy jest ju� zimne. Gdy natomiast ubierze si� w �adn� sukienk�, dra�ni tym swoj� pani�. Podzia� na pa�stwo i ubogich sta� si� nienaruszalny, nie ma mo�liwo�ci przekroczenia tych granic. Symbolicznym obrazem istnienia takiej bariery jest los psa podw�rzowego Fitka, strzeg�cego kamienicy Kolichowskiej. Fitek, uwi�zany na �a�cuchu, nie mo�e si� swobodnie porusza� tak jak domowy pies Lulu. Cho� uwielbia zabawy z Lulu, nigdy mu nie dor�wna, nie mo�e podej�� do niego kiedy chce, hamowany �a�cuchem. Jego �ycie jest ja�owe i jednostajne, zamkni�te lini� drutu, na kt�rym zaczepiony jest �a�cuch.

Wydarzenia polityczne w mie�cie pog��biaj� obraz sytuacji spo�ecznej. Los proletariatu nikogo nie interesuje. Zamyka si� fabryk�, kt�ra stanowi miejsce pracy i podstaw� utrzymania wielu ludzi, wstrzymuje si� dotacje na budow� mieszka� dla robotnik�w, a ich manifestacje t�umione s� przez policj�. W�adz� sprawuje konserwatywna elita wywodz�ca si� z ziemia�stwa, co nie wr�y poprawy sytuacji.

Problematyka psychologiczno - moralna:

Ju� wymowa spo�eczna "Granicy" zahacza o problematyk� moraln�, bowiem odpowiedzialno�� za z�o jest tak�e odpowiedzialno�ci� moraln�. Jednak w powie�ci problematyka ta jest szerzej om�wiona i obejmuje wiele aspekt�w.

Autorka zastanawia si� nad tym, jak wygl�da prawda o czynach cz�owieka. S�u�y tym rozwa�aniom historia Zenona i Justyny. Pisarka pokazuje zdarzenie z punktu widzenia Zenona oraz z punktu zewn�trznych obserwator�w. Ziembiewicz nawi�zuj�c ten romans t�umaczy� si� przed sob� okoliczno�ciami, g�osem natury, swoimi czystymi intencjami, uczciwym stawianiem sprawy wobec Justyny, kt�rej niczego nie obiecywa�. Ocenia� zatem swe post�powanie jako uczciwe, a w ka�dym razie usprawiedliwione. Wraz z jego �mierci� jego racje i motywy post�powania straci�y znaczenie. Wszystko, co my�la� i czu� w zwi�zku z t� spraw�, znikn�o. Pozosta�y fakty, zdarzenia i ich skutki, kt�re teraz sta�y si� przedmiotem oceny. Jego romans sta� si� zwyk�ym skandalem, rzecz� niesmaczn�, powodem do pot�pienia. Wniosek jest prosty:"Jest si� takim, jak my�l� ludzie".

Kolejnym przedmiotem analizy psychologiczno - socjologicznej jest spos�b kszta�towania si� �ycia i osobowo�ci cz�owieka, kt�ra nie jest wy��cznie wynikiem pragnie� i woli cz�owieka, lecz tak�e efektem determinuj�cego wp�ywu r�nego rodzaju konwencji, stereotyp�w obyczajowych, r�l spo�ecznych, przyj�tych zachowa�, kt�re Na�kowska okre�la mianem"schemat�w". Uleganie schematom jest widoczne szczeg�lnie w przypadku g��wnego bohatera. Zenon ju� jako ucze� kszta�tuje sw� �wiadomo�� i opini� na temat w�asnego domu. Pogardza schematem �ycia, jaki wytworzy� si� w Boleborzy. Ojciec zaspokaja sw�j wybuja�y erotyzm z wiejskimi dziewczynami, po czym spowiada si� z tych zdrad �onie i uzyskuje przebaczenie. Ona toleruje zdrady m�a, a nawet im sprzyja, m�wi�c o zaletach kochanek. Uwa�a to za umiej�tno�� post�powania z m�em. Walerian Ziembiewicz zrzuca odpowiedzialno�� za prowadzenie gospodarstwa i rachunk�w na barki �ony. Sam sp�dza czas na polowaniu i besztaniu ch�op�w, kt�rzy - jego zdaniem - wy��cznie kradn� i unikaj� pracy. Zenon cierpi z powodu takiego obrazu domu rodzinnego. Wstydzi si� tego i nienawidzi my�li, �e jest synem tych ludzi, a szczeg�lnie tego, �e zawdzi�cza swoje istnienie pogardzanemu erotyzmowi ojca. Tymczasem w swoim dojrza�ym �yciu realizuje dok�adnie ten sam schemat. Zdradza El�biet� z Justyn�, po czym opowiada jej o wszystkim, ��daj�c przebaczenia i oczekuje pomocy w rowi�zaniu tej sprawy. Oczekuje od El�biety tej samej tolerancji i zgody na swoje grzechy, kt�rej nie rozumia� i nienawidzi� u swej matki.

Jako m�ody cz�owiek Zenon mia� tak�e post�powe, radykalne pogl�dy, kt�re sprawia�y, �e razi� go konserwatyzm u ojca. Chia� �y� uczciwie, w zgodzie z samym sob�, tzn. ze swoim sumieniem i swoimi pogl�dami. Tymczasem robi�c karier� rezygnuje stopniowo z tej niezale�no�ci i uczciwo�ci. Podporz�dkowuje si� swym prze�o�onym, kt�rych pogl�dami kiedy� gardzi�. Przyjmuje od nich kolejne stanowiska, a pe�ni�c je realizuje �yczenia Czechli�skiego i jego przyjaci�. Odst�puje od swych radykalnych przekona�, uwa�a teraz, �e nie nale�y zajmowa� si� faktami zwyk�ych, codziennych niesprawiedliwo�ci, niedoli i krzywd, bo i tak nie mo�na im zaradzi�. Wreszcie zgadza si� na rozp�dzenie manifestacji robotnik�w. �ycie Zenona dowodzi kolejnej tezy: "Jest si� takim, jakim jest miejsce, w kt�rym si� jest". Czlowiek realizuje pewne schematy, wzorce post�powania, nawet wbrew w�asnej woli, wbrew swej negatywnej ocenie tych schemat�w.

Sens filozoficzny:

"Granica" jest powie�ci�, kt�ra stawia przed cz�owiekiem kilka problem�w. Utw�r ten zawiera pytania, na kt�re ka�dy indywidualnie powinien pr�bowa� odpowiedzie�. Najwa�niejsze z nch dotyczy postrzegania drugiego cz�owieka. Na�kowska pyta: "Jakimi lud�mi jeste�my naprawd� ? Czy takimi, jakimi nas widz� inni, czy te� takimi, za jakich sami si� uwa�amy ?". Wnikliwa lektura ksi��ki pozwala udzieli� odpowiedzi na to pytanie. Cz�owiek jest istot� zbyt skomplikowan�, aby m�c okre�li� go jednoznacznie, w kilku zdaniach powiedzie�, �e jest dobry lub z�y. Powoduje to cz�ste pomy�ki, b��dne, krzywdz�ce oceny. Ale r�wnie� my sami nie wiemy o sobie wszystkiego. Patrz�c na siebie spostrzegamy tylko to, co chcemy zobaczy�, jeste�my subiektywni w swej samoocenie, mylimy si�.

Autor: Nieznany

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

pajaa1981.pev.pl

96 (2)

po polsku

Menu